Зинаида Дудюк - Гонды

Ліза абышла поплаў па дарозе, узнялася на ўзгорак і ўбачыла круглы сіні сподак сажалкі, якую тата назваў Цагельняй. Берагі яе густа зараслі аерам і стрэлалістам. Дзяўчынка пастаяла на беразе, паўзіралася ў цёмную каламуць. У Дняпры вада была празрыстая, калі стаяць ціха, дык можна было ўбачыць, як падплываюць да берага вялізныя шчупакі. Тут у вадзе нічога не было відно, толькі чулася крумканне жаб. Дзяўчынка села на траву, доўга слухала спеў жаўрука над полем, якое падступала да сажалкі з боку вёскі. Мройлівы, невыказны спакой апанаваў яе душу, яна быццам заснула з расплюшчанымі вачамі, узіраючыся ў нерухомую цёмную ваду.

Вярнулася домоў недзе ўжо ажно пад абед. Яшчэ з вуліцы пачула, што баба Малаша з некім сварыцца ў гародзе. Ліза пайшла на голас і ўбачыла, што старая хапала прыгаршчы зямлі ад гарода Сымонкавай Адаркі і прыплясквала іх да сваіх радкоў, дзе была пасаджана бульба. Паміж гародамі не было плота.

— Баба, што ты робіш? — здзівілася Ліза.

— Гондэ цэлы мой радок да сябе прыаралі, — абурана адказала Мала­ша. — Каб ім вочы павылазілі! Каб іх яма пазавальвала, калі яны не бачылі, дзе мая зямля, а дзе іхняя! Мала ім! Мала! Ніяк іх Бог не ўкорміць!

На бабіны крыкі суседка не выйшла, і не стала даводзіць сваю праўду. Мала­ша суцешылася тым, што свой радок усё ж прыляпала да ўласнага гарода.

Пад вечар Таіса і Малаша ўскапалі, узбілі зямлю на градзе, як пярыну, і пачалі садзіць расаду капусты, якую дала Параска Рачычанка. У гэтай гаспадыні добра вяліся памідоры, гуркі і капуста. Агарод яна мела ў нізінцы, там добра ўсё радзіла. Малашына сядзіба стаяла на ўзгорку, тут расліны трэба было асабліва даглядаць ды паліваць, на што ў гаспадыні не хапала ні жадання, ні цярплівасці. Таму толькі ў дажджлівы год яна магла назапасіць капусты ды гуркоў на зіму. Ліза ўважліва назірала за працаю, вельмі хацелася і самой што-небудзь зрабіць. Мама дала ёй два каліўцы капусты і сказала:

— Пасадзі тут і тут. Гэта будзе твая капуста.

Пакуль Таіса садзіла расаду, Малаша прынесла вялізны камень, паклала на граду.

— Навошта ён тут? — здзіўлена спытала нявестка.

— Каб капуста расла такая ж вялікая і тугая, як гэты камень, — раздражнёна адказала свякроў, дзівячыся, чаму Тая не ведае такіх простых рэчаў.

У Малашынай душы ўсё больш спела незадаволенасць нявесткаю, таму што яна не такая, як вясковыя маладзіцы, не ведае звычаяў і не цікавіцца імі. Упарта трымаецца нейкіх сваіх перакананняў і не надта прыслухоўваецца да свякрухі, не пакорная і не паслухмяная. Праўда, Малаша ў вочы старалася незадаволенасць сваю не выгаворваць, а ўмела сказаць мімаходзь, напрыклад, праз песню. Калышучы ўнука, яна спявала:

Вазьмі, сынку, драцяну нагайку,

Счарні жонку на чорную галку.

Спяваць Малаша любіла і ўмела, песень ведала шмат, на кожны выпадак жыцця. Гэта быў яе невычэрпны скарб, якім яна магла падзяліцца з кожным, каму было цікава. Наогул была перакананая, што чалавечая душа павінна мець час для працы і для адпачынку, тады і прыходзіць на дапамогу песня, каб вызваліць чалавека ад будзённасці, даць волю ягонаму голасу, пачуццям і завалодаць душамі іншых людзей. Яна крыўдавала, што нявестка яе песень не пераймае, а калі і спявае, дык нейкія нечуваныя, свае. Малаша яе спевы пераймала, праўда, не ўсе словы разумела, вымаўляла не так:

Эх, паўным-паўна каробачка,

Ёсць і сіцец і тарчак.

Спявала Малаша і не разумела, што гэта за такі тарчак, для чаго ён? Які дурань прыдумляе такія мудрагелістыя словы? У песні ўсё павінна быць про­ста, каб кожнае слова да душы дападала, хвалявала, радавала ці засмучала. Нават смутак у песні — прасветлы, калі і выкаціцца сляза, дык не ад болю, а ад спачування.

12

З надыходам вясны хлопцы, дзяўчаты і маладыя сямейныя мужчыны ў Лядах пачалі збірацца на заробкі. Аўдзей таксама меў намер ехаць з гэтым гуртам. Разам доўга вырашалі, куды падацца, выбралі Палтаўскую вобласць. Летась нехта з лядчукоў там быў, казалі, няблага ўдалося зарабіць.

Раніцай увесь вандроўны гурт сабраўся ў Сені Голубава. Адвезці на чыгунку вяскоўцаў паабяцаў Мікола Ленінка, Аўдзееў сябар і сусед. Мянушку гэтую атрымаў дзяцюк яшчэ падлеткам. Аднойчы ў лесе ўбачыў на яліне шышкі — і падалося яму, што яны неяк гэтак склаліся, быццам стварылі бронзавы бюст правадыра пралетарыяту. Ён радасна крыкнуў сябрукам, маўляў, глядзіце: там Ленін, Ленін. Хлапчукі паглядзелі, але нічога, акрамя шышак не ўбачылі, не былі яны надзелены такім мастацкім уяўленнем, якое меў Мікола. З тае пары і замацавалася за ім мянушка Ленін, або ласкава Ленінка. Пакуль чакалі машыну, пілі самагонку, гаманілі, згадвалі леташнія паездкі на Украіну, якія здараліся далёка не заўсёды ўдалыя.