Зинаида Дудюк - Лаза

Некаторыя хлопцы паспрабавалі выслізнуць за дзверы, але Варнак іх спыніў:

– Вы не думайце, што нас толькі пяць, у двары вас сустрэнуць яшчэ дваццаць пяць, усе узброеныя.

– Дык, як жа, трэба ж хоць родных папярэдзіць, – сказаў адзін хлопец.

– Гэта чый мамчын сынок падрос? – быццам на млынаровых з твару падобны.

– Так, млынароў.

– Ага, раз’еўся на чужым хлебе, не хочаш цёплую печ пакідаць! Паглядзіце на гэтага баязліўца! – Варнак засмяяўся, яго падтрымала ахова.

Моладзь стаяла маўклівая, у гаворкі не кідалася.

– Нейкія вы прыгаломшаныя, – сказаў Варнак. – Ці немцы вас прыбілі, ці Саветы даціскаюць. Няма ў вашых вачах жыцця, адзін страх. Няхай дзяўчаты яшчэ паскачуць, гарманіста не зачэпім, а хлопцы, хто не хоча быць бітым, за мной!

Ён паставіў на лаву гармонік, узяў аўтамат і рушыў да дзвярэй. Дзецюкі нехаця пацягнулася за ім. У двары Варнак загадаў казакам:

– Прымайце папаўненне. Вядзіце навабранцаў пад канвоем услед за мной.

Ён рушыў у другі канец вёскі, астатнія тупалі следам. Сяргей ішоў у канцы гурта, бачыў, як некалькі адчайных навабранцаў сіганула цераз плот, уцякаючы ад новага камандзіра, але не запыніў. Лічыў, што не варта пасылаць пад кулі неабстраляных вяскоўцаў, каб пасля іхнія бацькі крыўдавалі. У кожнага чалавека свой лёс, няхай ён сам выбірае, як яму жыць і што рабіць. Сяргей вымушаны быў сысці з дамоўкі, дык тысячу разоў пракляў тых, хто прымусіў яго да гэтага бязладнага жыцця. Каб яны і на тым свеце спакою не ведалі. Калі праходзіў міма сваёй хаты, зазірнуў у шыбу, але вокны хоць і свяціліся, былі завешаныя фіранкамі. Пастукаць у акно так і не адважыўся, таму што камандзір забараніў па хатах разыходзіцца. Ажно сэрца сцялася ад жадання ўбачыць родных.

Варнак завёў людзей на пакінуты хутар, ад якога засталася толькі клуня (гаспадароў вывезлі ў саракавым годзе). Казакі і навабранцы палеглі на саломе і паснулі, як забітыя. Нават варта пад ранне знемаглася. На світанку казакоў разбудзіў жаночы плач. Прыйшлі мацяркі мабілізаваных, пачалі прасіць, каб адпусціў атаман іхніх сыноў.

– Чаму гэта я павінен ваяваць за Айчыну, а вашы сыны адседжвацца дома? – спытаў Варнак, устаючы і атрэсваючы з сябе салому.

– Нашы хлопцы ніколі зброі ў руках не трымалі. Куды ж ты іх, Лёнічак, павядзе-е-е-еш на згубу-у-у? – загаласіла адна жанчына, да яе далучыліся астатнія.

– Ідзіце. Няма чаго тут плакаць. Мая маці не плача, а трывае, – адказаў Варнак.

І раптам у клуню ўвайшла яго маці і ціха сказала:

– Скуль ты ведаеш, Лёнік, што я не плачу? Ды я ні адной ночы спакойна не сплю, усё пра цябе думаю. А ты прыйшоў у вёску і на родны парог не заявіўся. Набраў гэтых падлеткаў і вядзеш невядома куды. Гэта ж нашы людзі! Ім хапіла гора ад немцаў, дык ты дадаеш тугі! Ужо з табою Санда пайшла і іншыя хлопцы. Дзе яны цяпер? Ці мо ты хоць магілы пакажаш мацяркам? Эх, сынок, сынок, нарадзіла я цябе разумнага і прыгожага, ды ўсё дарма! Няма табе долі, а мне спакою, дык не мардуй ты гэтых дзяцей, адпусці іх на волю. Няхай яны самі выбіраюць, з кім ісці. Захочуць з табою – дык няхай ідуць, не захочуць – не прымушай.

Варнак павярнуўся да навабранцаў, сказаў:

– Хто хоча застацца?

Хлопцы маўчалі.

– Ідзіце, маткам пад спадніцы хавайцеся. Вайна яшчэ не скончылася. Пабяруць вас і паб’юць. А са мною мо і выжылі б, – завяршыў кароткую прамову Варнак.

Навабранцы рушылі да сваіх мацярок, а тыя абдымалі іх, быццам правяралі, ці цэлыя, цягнулі з пуні хутчэй на двор, пакуль атаман не перадумаў. Лёнева маці пайшла ўслед за жанчынамі, спынілася на парозе, павярнулася да сына, сказала:

– Усё ж зайдзі дамоў, разам падумаем, як табе жыць далей.

– Зайду, маці, калі-небудзь іншым разам, цяпер мне няма часу, – цвёрда адказаў Варнак. – Ты не хвалюйся, спі спакойна. У мяне ўсё выдатна.

– Вяртайся, сынок, я заўсёды чакаю цябе, – сказала яна і знікла за дзвярыма.

Варнак хвілін колькі задуменна глядзеў ёй услед, потым павярнуўся да казакоў, злосна спытаў:

– Чаму варта прапусціла іх?

– Ды яны самі. Не страляць жа было…

– Менавіта страляць! Страляць! Страляць! – гнеўна закрычаў Варнак. – Калі гэта здарыцца яшчэ раз, я сам вас пастраляю.

Казакі вінавата апусцілі галовы, унурана маўчалі.

– Удод, схадзі да Гэлі, знайшоў цыдулку ад яе ў тайніку. Нешта яна нам хоча перадаць.

– Будзе зроблена, пан атаман, – адказаў Сяргей бадзёра, радуючыся, што можа вольна прайсціся па родных сцежках на недалёкі хутар, да дзяўчыны, якая была сувязной і яму знешне падабалася.