Виктор Казько - Як я “рабіў шпіёнам у Нью-Ёрку

Міжволі прыгадваліся словы Алеся Адамовіча. Неверагодна, але я сустрэў яго на вуліцы Нью-Ёрка, непадалёку ад нашага прадстаўніцтва. Каля выбітнае крамы “Аляксандэр”. Ківаючы на вулічных прахожых, Аляксандр Міхайлавіч як нешта даўно нагледжанае і выспелае даводзіў мне:

- Асобная парода людзей. Яшчэ людзі, але ўжо і амерыканцы. Па праўдзе, ніколі не хлусяць, але ці ёсць за гэтым праўда. Сапраўднасць пачуццяў, спачуванне чужому чалавеку. Костку са свайго стала яшчэ кінуць, а мяса... Апошняй сарочкай не падзеляцца. Яны іншыя і інакшыя. А мы для іх - тое зніклае звяно ў ланцугу чалавецтва, паміж малпай і неандэртальцам.

Так гэта ці не? Думаю, што так, хаця ў той дзень, ідучы за куратарам, давялося бачыць і іншае. Яшчэ толькі ўчора, праходзячы міма знакамітага міжнароднага валютнага банка, я прыкмеціў на яго прыступках надта ж засмучаную дзяўчынку. Па-вясковаму, па-наску засмучаную. І на выгляд, падобна, нашую, вясковую. Кранальна кірпатую, з ластаўчыным рабаціннем на твары і носе. Сцяўшыся ў камячок, падкурчыўшы пад сябе ногі, яна сядзела на каляровым мармуры ўваходу ў банк, нібы куранятка, згубленае і разгубленае сярод стракатага кветніка і высокай травы.

Цяпер жа, у часе выканання абавязкаў шпіёна, я ўбачыў яе там жа. Начавала, ці што? На хвілінку забыўся пра свой ганаровы абавязак быць пастухом, пасвіць падпалкоўніка-куратара. Прыгледзеўся да дзяўчынкі. Яна ледзь не румзала, але была не адна. У атачэнні зноў жа падобных да амаль вясковых кабет, што, бы куры-квахтухі, тапталіся каля яе. Ужо на наступны дзень у “Нью-Ёрк таймсе” было надрукавана: дванаццаці- ці чатырнаццацігадовая дзяўчынка, фермерская дачка, збегла з дому і прыбілася да Нью-Ёрка. Да банка. (Добра ж удумала, куды прыбіцца). Жанчыны сабралі грошы і правялі яе дахаты.

Адразу ж узгадалася маё беспрытульніцтва на Айчыне. За намі, шматлікімі пасляваеннымі тады сіротамі, безбацькавічамі, міліцыя палявала, нібыта за зайцамі ці пацукамі. Адлоўлівала. Міліцыянт пытаўся:

- Галодны?

Чаго пытацца, зразумела, галодны.

- Макароны па-флоцку будзеш есці?

І, ведаючы ўжо адказ, міліцыянт нахіляў галаву, заціскаў маю галаву, як абручамі, паміж каленяў і пачынаў карміць макаронамі па-флоцку - секчы па карку даланёй так, што і няз’едзенае пырскала ў паветра і ў штаны. А каб хтосьці тады пакарміў ці даў якога рубля - гэта, пэўна, было б не па- амерыканску. Мо якраз дзеля гэтага варта пахадзіць ў шпіёнах па вуліцах, авеню і пранумараваных стрытах Нью-Ёрка.

Мне, як цалкам савецкаму, ні ў якім разе нельга расслабляцца. З маленства, з малаком маці і каровы ўваччу плакат: “Вораг не дрэмле”, і хаця я не бачу варожасці, але і сустрэчная прыязнасць можа быць удаванай, чыста нацыянальна-амерыканскай. Жанчыны каля дзяўчынкі ўвогуле ні на цэрэушніц, ні на фэбээравак не падобныя. Ды толькі хто ведае, пад якім абліччам, якой усмешкай сёння замаскіраваны шпіён. Падобны, не падобны, ідзі разбяры-зразумей, знайдзі некага, здалёк адразу падобнага да шпіёна. Пакажыце мне хаця б аднаго, а з другога боку - варта толькі ў люстэрка паглядзець. І выгляд жа зусім не шпіёнскі, а раблю шпіёнам.

Гэта мне не інакш нагадана бясконцым, амаль эратычным рухам і жарсцю няспыннага гону легкавікоў. Яны, амерыканцы, зноў жа, таксама ездзяць не па-нашаму. Вучыць і вучыць іх трэба. Бягуць шчытнымі шэрагамі, як рымскія легіянеры, закаваныя толькі ў метал ды на гумавым хаду. Пруць, нібыта крыжаносцы на Чудскім возеры. Па-вайсковаму, не парушаючы палоснасці, паслухмяна спыняюцца пад чырвоным вокам іх дзыбатага камандзіра. А як толькі тое вока падміргне ім, зноў жа паслухмяна і цішком кідаюцца ў эратычныя гоны і бегі, у адной звязцы.

Не, нашыя не такія. Мне нязвыкла. Нашыя, калі едуць, то даюць куродыму. Літаральна, без дурняў, даюць куродыму і дразда на ўсю Іванаўскую. І з дымам, гукам і рыкам, нават мацерным. Але ўсё гэта, прабачце, ці не сённяшняя памінальная абстракцыя ўжо, бурклівасць, а мо і асінавы кол свайму мінуламу, што грэшна. Грэшна таптацца на былым, на магілах і танчыць там, ладзіць гулі, скокі, казіно, ядальні, расперазвацца чэравам, падобна «Поедем поедим» у Курапатах. Адрыгнецца, бокам выпрэ, кутніцай, кілой і ракам да дзявятага калена будзе караць манкуртаў і зомбі, сугнееў і злыдняў, забыўшых сябе, зняважыўшых памяць нябожчыкаў, продкаў, бацькоў.

Застаюцца адзаду, змяняюцца, адбягаюць і зноў набягаюць амерыканскія авеню, стрыты і пранумараваныя, як у нас нумаруюць казённую мэблю, нерухомасць, нью-ёркскія вуліцы. Так, як мы ідзем, заяц скідвае петлі, кругамі ходзіць воўк, кружыць коршак над сялянскай сядзібай у пошуках спажывы. Такая ўжо звярына-птушыная доля шпіёнская - воўка кормяць ногі. Хаця, гавораць, сёння сэнсу шпіёніць, біць ногі і тлуміць галаву - нуль цэлых і нуль дзясятых. Усё на слыху, усё на бескасцёвым языку, мове газет, радыё і тэлебачання: бла-бла-бла. Усё ўжо прашпіёнена, на блакітным сподачку, усяму свету па сакрэце абвешчана. Выведана, як на Айчыне, украдзена. Але раскрадзена то раскрадзена, а крадуць. Нешта, значыць, застаецца. Невычарпальны айчынны самабраны абрус. І сярод шпіёнаў і выведкі беспрацоўных няма. Хутчэй наадварот, як кажуць, былых разведчыкаў і кадэбэшнікаў не бывае. Усе пры справе, пад крылом дзяржавы. Бо за сваімі вока і вока трэба мець і мець. Хаця б дзеля ўведання, дзе што ляжыць ці стаіць, каб самім скамуніздзіць. Вока і адвечнае паганяла заўжды трэба мець, а то і хрэн за мяса перастануць лічыць.