Jerzy Andrzejewski - Ład Serca

Szumiało mu w głowie. Wyschnięte gardło i spieczone usta utrudniały oddychanie. Nagle przemknęło mu przez głowę: „Nie przeżyję tej nocy”. Ta myśl poderwała go. Automatyczny, niezależny od jego woli skurcz mięśni kazał mu się dźwignąć. Przez jakiś czas siedział nieruchomy, wyprostowanymi plecami i sztywno napiętym karkiem wsparty o ścianę szałasu. Przed sobą widział niski otwór. Pamiętał, że wchodząc do środka musiał się zgiąć i nieomal wpełznąć na czworakach. W głębi stała noc.

Wiatr jakby przycichł, przynajmniej tu dokoła zapadła cisza tak niespodziewana, iż zdawało się, że powietrze skrzepło ścięte nagłą równowagą. Wprawdzie dalej snuły się jakieś głosy zwinięte w jedną melodię, ale już stłumione, niby ze dna przepaści wydźwignięte, a echa ich wiotkie i ledwie szemrzące odpowiadały żałosną skargą ze stron jeszcze odleglejszych. Ten rozwlekły dwugłos był jakby powolnym odpływaniem, nieuchwytnym ruchem w ciemnościach, wywoływaniem i gaszeniem tajemniczych zaklęć.

Morawiec wstrzymał oddech. Nasłuchiwał. Wszystkie głosy, choć tak doskonale wydawały się zmieszane między sobą, zapadały w niego oddzielnie, jakby każdy z nich chciał wypowiedzieć coś innego. Nie był to jednak chór skłócony i bezładny. Noc smukłą wieżą płynęła na jasnych i przenikliwych dźwiękach. Oto granice zamykające ją przedtem ciasnym kręgiem zdają się otwierać i niby w pogoni za najdalszymi głosami toczą swój ciemny brzeg. Za chwilę będzie świtać.

Roman podniósł rękę do czoła. Pod palcami poczuł zimne krople potu. Wstać? Iść dalej? Krótkim, stanowczym ruchem podźwignął głowę i plecy oderwał od oparcia. Zdziwił się przelotnie, że ten wysiłek tak łatwo mu przyszedł. Przykląkł na jednym kolanie i chciał podnieść się, gdy zobaczył Buraka.

Stał obok, lekko wsparty o ścianę szałasu, z dłońmi w kieszeniach skórzanej kurtki, którą miał na sobie ostatnio. Poprzez mrok wyraźnie było widać zarys jego twarzy ocienionej nisko na czoło nasuniętą czapką. Morawiec od razu uchwycił znane spojrzenie.

Nie ruszając się spytał machinalnie, bez zdziwienia:

– To ty?

Burak uśmiechnął się.

– Jednak znaleźliśmy się.

Była teraz dokoła ogromna cisza. Krople rosy wolno spadały z drzew. Gdzieś daleko zapiały koguty. Więc naprawdę ranek? A wszystko poprzednie? – noc idąca z wiatrem – było snem?

– Opuściłem cię – powiedział z żalem.

Tamten wykonał ręką nieokreślony ruch.

– O, nie! Przecież to ja zostałem.

Umilkł i rozejrzał się po szałasie.

– Siadaj – szepnął Morawiec.

– Nie – odparł tamten – postoję, nie jestem zmęczony.

Przymknął oczy.

– Słyszysz?

– Tak.

– Koguty pieją.

I po chwili:

– To w naszej wsi. Pójdziemy tam, dobrze?

– Dobrze.

– Moja matka ucieszy się.

Morawiec drgnął. Poczuł napływ krwi do serca.

– Matka?

I bezładnie, z rosnącym przejęciem zaczął mówić:

– Wiesz, pamiętam jedno zdarzenie. Miałem wtedy siedemnaście lat. Nic nie robiłem. Zbyt wiele pragnąłem. Wszystkiego było za mało. Wszędzie za ciasno. Wałęsałem się po nocach. Noce rozszerzają świat. Mieszkałem z matką. Pracowała przez cały dzień. Miała wątłe zdrowie. Wyniszczała się robotą. A jeszcze w domu… Stosunki pomiędzy nami były coraz gorsze. Matka nie mogła się pogodzić z moim trybem życia, a ja z jej milczącą naganą. Każde nasze spotkanie kończyło się sprzeczką. Najbłahszy drobiazg stawał się pretekstem do kłótni. Całe swoje niezadowolenie wyładowywałem w domu. Wreszcie przestaliśmy prawie z sobą rozmawiać. Rozumiesz? Coraz dalej od siebie, tym bardziej obcy i wrodzy, iż w istocie tak bliscy. Musiała bardzo cierpieć. Wiedziałem o tym. Tyle razy miała oczy czerwone od płaczu. A jej plecy z dnia na dzień stawały się coraz bardziej przygarbione… Kiedyś, zaraz, to była wiosna, wczesna wiosna, marzec chyba, wieczór… Matka wróciła tego dnia wcześniej niż zwykle. Była bardzo blada, robiła wrażenie chorej. Poszła też zaraz do swojego pokoju, ja siedziałem obok, miałem dopiero za parę godzin wyjść. Pamiętam, tam u niej była cisza, przeszła jedna godzina, druga. Ogarnął mnie niepokój. Wydało mi się, że matce musiało się coś stać. Długo wahałem się, co zrobić. Wreszcie zdecydowałem się. Wszedłszy do pokoju, zobaczyłem ją na łóżku. Nie spała jednak. Już na progu to dostrzegłem. Leżała z szeroko otwartymi oczami, z dłońmi podwiniętymi pod głowę i wzrok jej obcy jakiś, bardzo daleki, jakby nieobecny od razu spoczął na mnie. Gdybym poszedł za pierwszym odruchem, cofnąłbym się. Ale zostałem. Może właśnie trzeba było wyjść? Nigdy jeszcze nie widziałem w oczach matki podobnego wyrazu. Przeraziła mnie ich cierpieniem przesycona zagasłość. W pokoju szarzało. Opuszczoną roletą poruszał lekko wiatr, cień jej padał matce na twarz. I tylko te oczy widziałem, rozumiesz, oczy nieruchome, głęboko zapadłe pomiędzy ruchliwymi smugami. Pamiętam, chciałem wtedy upaść przed nią na kolana, zapłakać, powiedzieć: mamo, kocham cię, zawsze kocham tak samo… Pragnąłem całować jej dłonie, poczuć na czole pocałunek, którym żegnała mnie w dzieciństwie, gdy zasypiałem. Ale spytałem tylko sucho, prawie ostrym tonem, czy nie czuje się źle. Żebyś wiedział, jak straszliwie smutno na mnie spojrzała. Powiedziała cicho: po cóż udajesz troskliwość, przecież i tak cię nic nie obchodzę… Zacząłem wtedy krzyczeć. Mówiłem z pełną przytomnością obelżywe słowa, powtarzałem je z okrutnym zadowoleniem, pochylony naprzód, z zaciśniętymi pięściami. Musiałem okropnie wyglądać, bo matka zerwała się. Pomimo mroku widziałem, jak stała z pobladłą, zamarłą twarzą, z rozchylonymi ustami, drobna, bezradna, zasłoniła sobie piersi dłońmi, jakby bała się, że ją zacznę bić… Więcej już jej nie widziałem. Rzuciłem tego wieczoru dom. Poszło! Ona wkrótce umarła. Nie byłem nawet na pogrzebie. Dopiero po paru latach dowiedziałem się…

Zaległa cisza. Jeszcze raz zapiał kogut w głębi mroku. Morawiec podniósł głowę.

– A innym razem, to już było o wiele później… Jechałem tramwajem. Na jednym przystanku wszedł, a raczej wcisnął się, bo był tłok, jakiś mężczyzna z małym, może dziesięcioletnim chłopcem. Sądząc z ubrania wyglądał na robotnika. Tak, na pewno był to robotnik, przypominam sobie teraz jego ręce ciężkie i bardzo spracowane. Pod pachą trzymał dużą paczkę owiniętą w starą gazetę. Z początku stali obaj przy sobie, trzymając się za ręce. Mały miał jasne włoski i duże ciemne oczy. Żebyś wiedział, jak mądrze patrzył na ojca! Zauważyłeś, że tylko dzieci potrafią patrzeć sercem? Potem ktoś się posunął i dziecko mogło stanąć przy oknie. Ale dalej nie spuszczało z ojca uważnego czujnego spojrzenia. W pewnej chwili nowi pasażerowie odsunęli mężczyznę w głąb platformy. Wtedy mały zawołał: „Tatusiu!” Ojciec kiwnął do niego głową. „Stój, synku” – powiedział. A mały na to bardzo poważnie: „Ja stoję, tatusiu, tylko ty się nie oddalaj, bo zgubisz się…”

Urwał i ręką przeciągnął po czole. Spojrzał na Buraka. Stał na tym samym miejscu.

– O czym myślisz?

Burak zawahał się. Dopiero po dłuższej chwili odpowiedział.

– Ja? O tym chłopcu, wiesz, tym małym… Pamiętasz go?

– Pamiętam.

– Strzeliliśmy do niego razem. W jego pierwszym spojrzeniu, gdy ujrzał nasze rewolwery, było tyle ufności. Może myślał, że żartujemy?

– Nie wiem.

– Podobny był do Michasia.

– Michaś? – zdziwił się Morawiec. – Co to za jeden?