Светлана Алексиевич - Чарнобыльская малітва

Мне паказалі… Дзяўчынка… "Наташачка, — паклікала я. — Тата назваў цябе Наташачкай". З выгляду здаровае дзіцятка. Ручкі, ножкі… А ў яе цыроз печані… У печані — дваццаць восем рэнтгенаў… прыроджаны парок сэрца… Цераз чатыры гадзіны сказалі, што дзяўчынка памёрла… I зноў, што мы вам яе не аддадзім! Як гэта не аддасцё? Гэта я вам яе не аддам! Вы хочаце яе забраць для навукі, а я ненавіджу вашу навуку! Ненавіджу! Яна забрала ў мяне спачатку яго, а цяпер яшчэ хоча… Не аддам! Я пахаваю яе сама. Побач з ім… (Маўчыць.)

Усё не тыя словы я кажу… Не такія… Нельга мне крычаць пасля інсульту. I плакаць няможна. Таму і словы не такія… Але скажу… Яшчэ ніхто не ведае… Калі я не аддала ім сваю дзяўчынку… Нашу дзяўчынку… Тады яны прынеслі мне драўляную скрыначку: "Яна — там". Я паглядзела… Яе спавілі… Яна у пялёнках… I тады я заплакала: "Пакладзіце яе ў яго ў нагах. Скажыце, што гэта наша Наташачка".

Там, на магілцы, не напісана: Наташа Ігнаценка… там толькі ягонае імя… Яна ж была без імя, без анічога…

Я прыходжу да іх заўсёды з двума букетамі: адзін — яму, другі — у куточку кладу ёй. Поўзаю ля магілы на каленях… Заўсёды на каленях…

… У Кіеве мне далі кватэру. У вялікім доме, дзе цяпер жывуць усе, хто з атамнай станцыі. Кватэра вялікая, двухпакаёвая, пра якую мы з Васем марылі. А я вар'яцела ў ёй! У кожным куце, куды ні зірну — усюды ён… Пачала рамонт, абы не сядзець, абы не думаць. I гэтак два гады… Сню сон… Мы ідзём з ім, а ён ідзе басанож… "Чаму ты заўсёды неабуты?" — "Бо ў мяне нічога няма". Пайшла ў царкву… Бацюшка мяне навучыў: "Трэба купіць тапачкі вялікага памеру і пакласці каму-небудзь у труну. Напісаць запіску — што гэта яму". Я гэтак і зрабіла… Прыехала ў Маскву і адразу — у царкву. У Маскве я да яго бліжэй… Ён там ляжыць, на Міцінскіх могілках… Апавядаю служку, што да чаго, што мне трэба тапачкі перадаць. Пытаецца: "А вядома табе, як гэта рабіць трэба?" Растлумачыў… Тут якраз унеслі ў царкву адпяваць нейкага дзядулю. Я падыходжу да труны, падымаю накідачку і кладу туды тапачкі. "А запіску ты напісала?" — "Але, напісала, але не сказала, на якіх могілках ён ляжыць". — "Там яны ўсе ў адным свеце. Знойдуць яго".

У мяне ніякага жадання да жыцця не было. Уначы стаю ля акна, гляджу на неба: "Васечка, што мне рабіць? Я не хачу без цябе жыць". Удзень іду міма дзіцячага садка, прыпынюся і стаю… Глядзела б ды глядзела на дзяцей… Я вар'яцела! I пачала па начах прасіць: "Васечка, я нараджу дзіцятка. Я ўжо баюся быць адной. Не вытрываю болей, Васечка!!" А другім разам гэтак папрашу: "Васечка, мне не трэба мужчыны. Лепшага за цябе для мяне няма. Я хачу дзіцятка".

Мне было дваццаць пяць гадоў…

Я знайшла мужчыну… Я ўсё яму адкрыла. Усю праўду. Мы сустракаліся, але я ніколі яго да сябе ў хату не клікала. У хату не магла. Там — Вася…

Рабіла я кандытарам… Ляплю торт, а слёзы коцяцца… Я не плачу, а слёзы коцяцца… Адзінае, аб чым дзяўчатак прасіла: "Не шкадуйце мяне. Будзеце шкадаваць, я сыду". Я хацела быць, як усе…

Прынеслі мне Васеў ордэн… Чырвонага колеру… Я глядзець на яго доўга не магла… Слёзы коцяцца…

… Нарадзіла хлопчыка. Цяпер у мяне ёсць хтосьці, кім я дыхаю і жыву. Ён усё-ўсё разумее: "Мамачка, калі я паеду да бабулі на два дні, ты дыхаць зможаш?" Не змагу! Баюся на дзянёк з ім разлучыцца. Мы ішлі па вуліцы… I я, адчуваю, валюся… Тады мяне разбіў інсульт… Там, на вуліцы… "Мамачка, табе вадзічкі даць?" — "Не, ты стой ля мяне. Нікуды не адыходзься". I ўхапіла яго за руку. Далей не памятаю… расплюшчыла вочы ў бальніцы… Але гэтак яго ўхапіла, што ўрачы ледзь расціснулі мае пальцы. У яго рука доўга была сіняя. Цяпер выходзім з дому: "Мамачка, толькі не хапай мяне за руку. Я нікуды ад цябе не пайду". Ён таксама хварэе: два тыдні ў школе, два дома з урачом. Вось гэтак і жывём. Баімся адно за аднаго. А ў кожным куточку Вася. Яго фатаграфіі… Начамі з ім размаўляю і размаўляю…

Жывуць побач са мной усе станцыйнікі, як мы кажам, вахтавікі. Усё жыццё на атамнай станцыі прарабілі. Дагэтуль ездзяць туды на вахту. У многіх цяжкія захворванні, інваліднасці, але станцыю не кідаюць. Дзе і каму сёння яны патрэбныя? Шмат памірае. Раптоўна. Сядзеў на лавачцы — і зваліўся. Выйшаў, чакаў аўтобуса — і як падкошаны. Яны паміраюць, але іх ніхто па-сапраўднаму не распытаў. Аб тым, што мы перажылі… Аб смерці людзей не хочуць слухаць. Аб страшным…

Але я вам распавядала пра любоў… Як я кахала".

Людміла Ігнаценка, жонка загінуўшага пажарніка Васіля Ігнаценкі