Светлана Алексиевич - Чарнобыльская малітва

Вярнулася з могілак, хуценька званю на пост медсястры: "Як ён там?" — "Пятнаццаць хвілін назад памёр". Што? Я ўсю ноч у яго Толькі на тры гадзінкі адлучылася! Стала ля акна і крычала: "Чаму? За што?" Глядзела на неба і крычала… На ўсю гасцініцу… Да мяне баяліся падысці… Апамяталася: апошні разок яго пабачу! Пабачу

Скацілася з прыступак… Ён ляжаў яшчэ ў баракамеры, не забралі… апошнія словы ягоныя: "Люся! Люсечка!" — "Толькі што адышлася. Зараз прыбяжыць", — супакоіла медсястра. Уздыхнуў і аціх…

Ужо я ад яго не адарвалася… Ішла з ім да труны… Хоць запомніла не саму труну, а вялікі поліэтыленавы пакет… Гэты пакет… У моргу спыталіся: "Хочаце, мы пакажам вам, у што яго апранем". Хачу! Апранулі ў парадную форму, фуражку наверх на грудзі паклалі. Абуць не абулі, не падабралі абутку, бо ногі распухлі… Парадную форму таксама разрэзалі, нацягнуць не маглі, цэлага цела ўжо не было… Усё — рана… У бальніцы апошнія два дні… Падыму яго руку, а косць хістаецца, матляецца косць, цела ад яе адышло… Крупінкі лёгкага, крупінкі печані ішлі праз рот… Захліпаўся сваімі вантробамі… Абкручу руку бінтом і засуну яму ў рот, усё гэта з яго выграбаю… Пра гэта немагчыма расказаць! Пра гэта немагчыма напісаць! Гэта ўсё такое роднае… Такое любімае… Ніводзін памер абутку нельга было нацягнуць… Паклалі ў труну босага…

На маіх вачах… У параднай форме яго засунулі ў цэлафанавы мех і завязалі… I гэты мех паклалі ўжо ў драўляную труну… А труну яшчэ адным мехам абвязалі… Цэлафан празрысты, але тоўсты, як цырата… I ўжо ўсё гэта памясцілі ў цынкавую труну… Уціснулі… Адна фуражка наверсе засталася…

З 'ехаліся ўсе… Ягоныя бацькі, мае бацькі… Купілі ў Маскве чорныя хусткі… Нас прымала надзвычайная камісія. I ўсім гаварылі адно і гое ж, што аддаць вам целы вашых мужоў, вашых сыноў мы не можам, яны вельмі радыеактыўныя і будуць пахаваны на маскоўскіх могілках асаблівым чынам. У запаяных цынкавых трунах, пад бетоннымі плітамі. I вы павінны гэты дакумент падпісаць… Калі хто-небудзь абураўся, хацеў павезці труну на радзіму, яго пераконвалі, што яны, маўляў, героі і цяпер сям'і ўжо не належаць. Яны ўжо дзяржаўныя людзі… належаць дзяржаве.

Селі ў катафалк… Сваякі і нейкія вайсковыя людзі. Палкоўнік з рацыяй… Па рацыі перадаюць: "Чакайце нашых загадаў! Чакайце!" Дзве ці тры гадзіны калясілі па Маскве, па кругавой дарозе. Зноў у Маскву вяртаемся… Па рацыі: "На могілкі ўезд не дазваляем. Могілкі атакуюць замежныя карэспандэнты. Яшчэ пачакайце". Бацькі маўчаць… Хустка ў мамы чорная… Я адчуваю, што трачу прытомнасць Са мной істэрыка: "Чаму майго мужа трэба ад некага хаваць? Ён — хто? Забойца? Злачынца? Крымінальнік? Каго мы вязём на могілкі?" Мама: "Ціха, ціха, дачушка". Гладзіць мяне па галаве… Палкоўнік перадае: "Дазвольце следаваць на могілкі. З жонкай істэрыка". На могілках нас абкружылі салдаты… Ішлі пад канвоем… I труну неслі… Нікога не пусцілі… Адны мы былі… Засыпалі ўмомант. "Хутка! Хутка!" — камандаваў афіцэр. Нават не далі труну абняць… I — адразу ў аўтобусы… Усё крадком…

Умомант купілі і прынеслі зваротныя білеты… На наступны дзень. Увесь час з намі быў нейкі чалавек у цывільным, з вайсковай выпраўкай, не дазволіў нават выйсці з гасцініцы і купіць што-небудзь на дарогу. Барані Бог, каб мы з кім-небудзь загаварылі, асабліва я Быццам я тады магла гаварыць, я ўжо нават плакаць не магла. Дзяжурная, як мы выходзілі, пералічыла ўсе ручнікі, усе прасціны… туі жа іх складвалі ў поліэтыленавы мех. Напэўна, спалілі… За гасцініцу мы самі заплацілі… За чатырнаццаць сутак…

Клініка прамянёвай хваробы — чатырнаццаць сутак… За чатырнаццаць сутак чалавек памірае…

Дома я заснула. Зайшла ў хату і павалілася на ложак. Спала я трое сутак… Прыехала "Хуткая дапамога". "Не, — сказаў урач, — яна не памёрла. Яна прачнецца. Гэта такі страшны сон".

Мне было дваццаць тры гады…

Я памятаю сон… Прыходзіць да мяне мая бабуля-нябожчыца, у тым адзенні, у якім мы яе пахавалі. I прыбірае ёлку. "Бабуля, чаму ў нас ёлка? Цяпер жа лета?" — "Гэтак трэба. Хутка твой Васечка да мяне прыйдзе. А ён вырас сярод лесу". Я памятаю сон… Вася прыходзіць у белым і кліча Наташу. Нашу дзяўчынку, якую я яшчэ не нарадзіла. Яна ўжо вялікая. Падрасла. Ён падкідвае яе пад столь, яны смяюцца… А я гляджу на іх і думаю, што шчасце — гэта так проста. Я сню… Мы брыдзём з ім па вадзе. Доўга-доўга ідзём… Прасіў, напэўна, каб я не плакала… Даваў знак. Адтуль…Зверху… (Заціхае надоўга.)

Праз два месяцы я прыехала ў Маскву. З вакзала — на могілкі Да яго! I там на могілках у мяне пачаліся патугі… Толькі я з ім загаварыла… Выклікалі "хуткую"… Раджала я ўтойжаАнгеліныВасільеўны Гуськовай. Яна мяне яшчэ тады папярэджвала: "Раджаць прыязджай да нас". На два тыдні раней часу нарадзіла…