Светлана Алексиевич - Чарнобыльская малітва

— Вам ужо не трэба гатаваць. Іх страўнікі перастаюць успрымаць ежу.

Ён пачаў мяняцца — кожны дзень я сустракала іншага чалавека… Апёкі выходзілі напаверх… У роце, на языку, шчоках — спачатку з'явіліся маленькія болечкі, пасля яны разрасліся… Слаёчкамі злазіла слізістая… Плевачкамі белымі… Колер твару… Колер цела… Сіні… Чырвоны… Шэра-буры… А яно такое ўсё маё, такое любімае! Пра гэта не расказаць! Пра гэта не напісаць!

Я кахала яго! Я не ведала яшчэ, як яго кахала! Мы толькі пабраліся… Ідзём вуліцаю. Падхопіць мяне на рукі і закружыцца. I цалуе, цалуе. Людзі ідуць міма, і ўсе ўсміхаюцца…

Клініка вострай прамянёвай хваробы — чатырнаццаць дзён… За чатырнаццаць дзён чалавек памірае…

У гасцініцы ў першы ж дзень дазіметрысты мяне замервалі. Адзенне, сумка, кашалёк, туфлі — усё "палала". I ўсё гэта тут жа ў мяне забралі. Нават ніжнюю бялізну. Не ўзялі толькі грошы. Узамен выдалі бальнічны халат пяцьдзесят шостага памеру, а тапачкі сорак трэцяга. Адзенне, сказалі, можа, прывязём, а можа, і не, наўрад ці можна будзе яго "адчысціць". У такім выглядзе я і з'явілася перад ім. Спалохаўся: "Божачкі, што з табой?" А я ўсё-такі ўхітралася варыць булён. Ставіла кіпяцільнік у слоік… Туды кідала кавалачкі курыцы… Маленькія-маленькія… Пасля хтосьці аддаў мне сваю каструльку, здаецца, прыбіральшчыца ці дзяжурная гасцініцы. Нехта — дошчачку, на якой я крышыла свежую пятрушку. У бальнічным халаце сама я не магла выбрацца на рынак, нехта мне гэтае зяленіва прыносіў. Але ўсё марна, ён не мог нават піць… Праглынуць сырое яйка… А мне хацелася здабыць што-небудзь смачненькае! Быццам гэта магло памагчы. Дабегла да пошты: "Дзяўчаткі, — прашу, — мне трэба тэрмінова пазваніць маім бацькам у Івана-Франкоўск. У мяне тут памірае муж". Чамусьці яны адразу здагадаліся, адкуль я і хто мой муж, тут жа злучылі. Мой бацька, сястра і брат тым жа днём вылецелі да мяне ў Маскву. Яны прывезлі мае рэчы. Грошы.

Дзевятага мая… Ён заўсёды мне казаў:"Ты не ўяўляеш, якая прыгожая Масква! Асабліва ў Дзень Перамогі, калі салют. Я хачу, каб ты ўбачыла". Сяджу ля яго ў палаце, расплюшчыў вочы:

— Цяпер дзень ці вечар?

— Дзевяць вечара.

— Адчыняй акно! Пачынаецца салют!

Я расчыніла акно. Восьмы паверх, увесь горад перад намі! Букет агню ўскінуўся ў неба.

— Ух ты!

— Я абяцаў табе, што пакажу Маскву. Я абяцаў, што па святах буду ўсё жыццё дарыць кветкі…

Азірнулася — дастае з-пад падушкі тры гваздзікі. Даў медсястры грошы — і яна купіла. Падбегла і цалую:

— Мой адзіны! Любы мой!

Разбурчэўся:

— Што табе кажуць урачы? Няможна мяне абдымаць! Няможна цалаваць!

Мне не дазвалялі яго абдымаць… Але я… Я падымала і саджала яго… Перасцілала пасцелю… Ставіла градуснік і вымала… Прыносіла і выносіла судна… Пра гэта ніхто нічога не гаварыў…

Добра, шго не ў палаце, а ў калідоры… У мяне закружылася галава, я ўхапілася за падаконнік… Міма ішоў урач, ён узяў мяне за руку. I нечакана:

— Вы цяжарная?

— Не-не! — Я гэтак пералякалася, каб нас хто-небудзь не пачуў.

— Не падманвайце, — уздыхнуў ён.

Я так разгубілася, што не паспела нічога ў яго папрасіць. Назаўтра мяне выклікаюць да загадчыцы. — Чаму вы мяне падманулі? — спытала яна.

— Вымушана была. Калі б сказала праўду — адправілі б дадому. Святая хлусня!

— Што ж вы нарабілі!!

— Але я з ім…

Усё жыццё я буду ўдзячна Ангеліне Васільеўне Гуськовай. Усё жыццё!

Іншыя жонкі таксама прыязджалі, але іх ужо не пусцілі. Былі са мной іхнія мамы… Мама Валодзі Правіка ўвесь час прасіла Бога: "Вазьмі лепш мяне".

Амерыканскі прафесар, доктар Гейл… Гэта ён рабіў аперацыю па перасадцы касцявога мозгу… Суцяшаў мяне: надзея ёсць, маленькая, але ёсць. Такі моцны арганізм, такі дужы хлопец! Выклікалі ўсіх яго сваякоў. Дзве сястры прыехалі з Беларусі, брат з Ленінграда, там служыў. Малодшая Наташа, ёй было чатырнаццаць гадоў, вельмі плакала і баялася. Але яе касцявы мозг падышоў лепш за ўсіх… (Змаўкае.) Я ўжо магу пра гэта распавядаць… Раней не магла… Я дзесяць гадоў маўчала… Дзесяць гадоў. (Змаўкае.)

Калі ён даведаўся, што касцявы мозг бяруць у ягонай малодшай сястрычкі, наадрэз адмовіўся: "Я лепей памру. Не чапайце яе, яна маленькая". Старэйшай сястры Людзе было дваццаць восем гадоў, яна сама медсястра, разумела, на што ідзе. "Толькі б ён жыў", — гаварыла яна. Я бачыла аперацыю. Яны ляжалі ўпобачкі на сталах… Там вялікае акно ў аперацыйным зале. Аперацыя доўжылася дзве гадзіны… Як скончылі, Людзе было горш, чым яму, у яе на грудзях васемнаццаць праколаў, цяжка ачуньвала пасля наркозу. I цяпер хварэе, на інваліднасці… Была прыгожая, моцная дзяўчына. Замуж не выйшла… А я тады кідалася з адной палаты ў другую, ад яго — да яе. Ён ляжаў ужо не ў звычайнай палаце, а ў спецыяльнай баракамеры, за празрыстай плёнкай, куды заходзіць не дазвалялася. Там такія спецыяльныя прыстасаванні ёсць, каб, не заходзячы пад плёнку, уводзіць уколы, ставіць катэтар… Але ўсё на ліпучках, на маланках, і я навучылася імі карыстацца… Адсоўваць… I прабірацца да яго… Ля ягонага ложка стаяла маленькае крэселка… Яму стала гэтак блага, што я ўжо не магла адысціся, ні на хвіліну. Клікаў мяне ўвесь час: "Люся, дзе ты? Люсечка!" Клікаў і клікаў… Іншыя баракамеры, дзе ляжалі нашы хлопцы, абслугоўвалі салдаты, бо штатныя санітары адмовіліся, патрабавалі ахоўнага адзення. Салдаты выносілі судна. Праціралі падлогу, мянялі пасцельную бялізну… Усё рабілі… Адкуль там узяліся салдаты? Не пыталася… Толькі ён… Ён… А штодня чую: памёр, памёр… Памёр Цішчура. Памёр Ціцянок. Памёр… Як малатком па цемечку…