Віктар Марціновіч - Сцюдзёны вырай

Я павярнуўся да хлопца, які так яе напужаў. Худы, у бацькавай кашулі, якая вісела на ім, як рыззё на саўрасавых бурлаках, стомлены, але высакародны. Высокі лоб, вытанчаны прамы нос… Я нічога не сказаў Насце. Аднак гэты падлетак быў зусім не падобны да мужчыны ў кавярні. У іх не было ніводнага намёку на падабенства… Ні ва ўзросце, ні ў постаці, ні ў рысах твару, ні нават у такіх рэчах, якія немагчыма задрапіраваць ці пераняць, напрыклад — пранізлівасці позірка…

Насту тымчасам трэсла, але яна сціснулася і спрабавала, здаецца, пераадолець страх. Мне зноў стала нясцерпна балюча за гэтую дзяўчыну, якая прайшла праз такія выпрабаванні, пра якія я ў сваёй Амерыцы нават у кіно не глядзеў. Прайшла, але, здаецца, не зусім вярнулася…

— Наста, прабач, — абярэжна крануў я яе. — Ты ў парадку?

— Я ў поўным парадку… Аднак не набывай нічога… У гэтага… Яшчэ глядзі, каб каштаны ягоныя нам бокам не выйшлі!

Яна з нейкай моўнай цяжкасцю, канцэнтруючыся на кожным слове (яе мова раптам значна пагоршылася), расказала мне гісторыю пра нейкія маленькія скрыначкі, шэрыя, квадратненькія, а ў іх — генератары выпраменьвання, і гэтыя скрыначкі спецслужбы мантуюць у кватэрах, дзе жывуць не згодныя, але вядомыя людзі, людзі, якіх нельга проста арыштаваць ці забіць… І што гэтыя людзі хутка захворваюць на рак ды паміраюць — таму, што ў скрыначках — смерць. І што яны дзеля гэтага прыходзяць у дом, калі нікога няма, а таму трэба заўсёды пільнаваць, ці быў хто, пакуль цябе не было, быць пільным, заўседы быць пільным. І што яе сябра знайшоў такую скрыначку ў ейнай кватэры, але, здаецца, гэта быў проста штэкер ад тэлефона, яна яго знішчыла, і маці на яе вельмі лаялася, бо тэлефон не працаваў… І што потым прыйшоў чалавек, нібы з адміністрацыі яе кандамініума, усё адрамантаваў, а ёй зноў пачала балець галава, а чалавек той быў вельмі пазнавальны, ты не зразумееш, тут трэба хаця б раз апынуцца на допыце, каб адразу на ўсё жыццё атрымаць магчымасць пазнаваць… Яна не ведае, што гэта за выпраменьванне, але, можа, і не выпраменьванне, а гук звышвысокага, не чутнога вуху спектра, ці атрута, бо не можа быць, каб столькі выдатных людзей пайшлі з жыцця па супадзенні, праз гіпертанію ды праблемы з сэрцам, а гэты працягвае свае лыжныя забегі. Іх атруцілі, відавочна, атруцілі…

— Наста! — спыніў я яе. — Наста… Прабач, але ты гучыш, як трохі, ведаеш…

— Як вар’ят?

— Як хворы чалавек, Наста… Гэта называецца фобіяй пераследу. Ты глядзела фільм «Гульні розуму» з Кевінам Спейсі?

– І што… Гэты… З салепам… Не падобны да мужчыны ў кавярні?

— Не, Наста, зусім не падобны… Той старэйшы…

— Які ж ты наіўны, Джоні! Яны ж могуць пераапранацца!

— Наста, паслухай мяне… Гэта іншы чалавек. Зусім іншы, разумееш?

Яна пагадзілася, але, здаецца, наш біблейскі прытулак з відам на мора быў ужо скампраметаваны, бо яна цягнула мяне пад дождж, далей, туды, дзе «спакайней»… І я спыніў яе на хвіліну і сказаў вельмі пранікнёна:

— Наста, ад таго, ад чаго ты зараз бяжыш, збегчы немагчыма. Ты разумееш?

— Так.

— Бо бяжыш ты ад самой сябе.

— Так.

– І чаму ты наогул вырашыла, што яны будуць цябе шукаць тут? Ты ўжо выйшла з бойкі, ты ўжо не вораг!

— Ты дрэнна разумееш момант, Джон. Я вязу з сабой Беларусь. Тут, у сэрцы… У грудзях… І гэтая Беларусь, якую я вывожу, яна нават больш важная за мяне. Я прыеду ў Штаты, і мая Беларусь апынецца на свабоднай глебе. Я буду песціць яе, гадаваць… Урэшце з’явіцца сям’я, малы… Муж, які будзе беларускамоўным — гэта так проста — знайсці беларуса ў Штатах, бо цяпер, пасля гэтых падзей, эміграцыя ведаеш якая… Недзе пісалі, што едуць менавіта нацыянальна ўзрушаныя, едуць адраджэнцы, якіх пазбавілі апошняй надзеі на прыстойнасць… Муж будзе беларус. Бо чалавек, які не разумее па-беларуску, мяне не можа цікавіць, sorry John, no offence, but I have to care about things that are holy, — яна сфармулявала гэта так, што я нават і не падумаў, што на гэта можна пакрыўдзіцца. Да таго ж, кожны раз, калі яна прамаўляла слова «мова», а яна не перакладала яго на ангельскую, дык вось, калі гэтае слова гучала, на мяне патыхала нейкай таямніцай, асакральненай спадчынай… Як быццам у яе заплечніку — скрыжалі запавету, і яе місія — іх захаваць для нашчадкаў. І хто я такі, Джон Вілаў, у параўнанні з яе «мовай»? — І вось, гэтая, мая, беларушчына захаваецца. А іх Беларусь праз нейкі час згіне, як засохлае дрэва… Бо, вядома, што дрэва без каранёў расці не можа, гэта біялогія, а мова — гэта карані, гэта сувязь з продкамі, з гісторыяй. Беларусы гэтага пазбаўленыя, а таму пазбаўленыя і радзімы. Радзіма для мяне — тое месца, дзе я магу размаўляць па-беларуску, разумееш, Джон Вілаў? Я ўжо, мабыць, не пабачу абуджэння бацькаўшчыны. Але мае дзеткі ці іх дзеткі — вернуцца туды. Будуць размаўляць на сваёй мове. На сваёй зямельцы. Калі б я гадавала іх у Беларусі, нічога вартага не атрымалася. Яны б пайшлі ў садок, а там — ён, там — дзяржава, там — смерць…