Алесь Пашкевіч - Круг

А Марыю яшчэ доўга не адпускалі дадому, суцяшалі, бедавалі.

– Няўжо зноў у Сібір? Там жа такое пекла! – вохкала жонка Мамкелі.

– А ты калі паедзеш да яго? – спытаў дырэктар школы. – Спачатку ён будзе ў Зугдзідзі.

– Як жа ехаць? Урокі ж…

А той ажно абурыўся:

– Што такое: тут урокі? Там жа – чалавек!

– Ты, дарагая, кажы сьмела, што трэба: усім дапаможам! – запэўніў Марыю Мамкелі.

– Канешне дапаможам… А як жа інакш… – адзываліся галасы, многія – незнаёмыя ёй.

Назаўтра яна паехала ў Зугдзідзі, але мужа не засьпела: зраніцы яго адправілі ў Тбілісі. У дзяжурцы Марыі сустрэўся начаддзела, прыязна ўсьміхнуўся, правёў да выхаду.

– Ён ня ў камеры начаваў, а ў асобным пакоі… – сказаў на разьвітаньне. – На жаль, больш я нічога зрабіць для яго ня мог.

Да Тбілісі Дубоўку суправаджалі два канваіры. Перад тым як накіравацца да турмы, зайшлі ў чыгуначную рэстарацыю. Замовілі рознага, і пра каньяк не забылі.

Праз паўгадзіны адзін з канваіраў – старэйшы па ўзросьце – паклікаў афіцыянта, каб разьлічыцца. Той прынёс рахунак – і спытаў па-грузінску:

– Хто гэта з вамі?

– Паэт з Беларусі. Яго ўжо чацьвёрты раз забіраюць…

– Во як? – прыцмокнуў афіцыянт, скруціў рахунак і піхнуў у кішэню: – Хай адсохне ў мяне рука, калі я цяпер вазьму грошы з гэтага чалавека.

Пакланіўшыся, ён прыхільна зірнуў на Дубоўку – і пачуў ад яго таксама па-грузінску:

– Дабра табе, сонечны сябар.

Адзін з канваіраў пачаў зьбірацца, і старэйшы хмура асадзіў яго:

– Куды ты сьпяшаешся? Куды, я цябе пытаю?..

Калі Марыя зазьбіралася ў Тбілісі, дырэктар школы суцішваў:

– Не хвалюйся, заменім твае ўрокі. Ты толькі ад нас прывітаньне мужу перадавай…

У Тбілісі – пад чатырыста кіламетраў у адзін бок – яна езьдзіла чатыры разы. І чатыры разы ёй шчасьціла з сустрэчамі. Апошні раз яе выклі­калі «афіцыйна» – перад адпраўкай мужа на вечнае (апяклі яе гэтыя словы турэмнага дзяжурнага) пасяленьне…

14.

…Тайга – гэта маці для добрых людзей, –

ліхога ня пусьціць далёка.

У багну яго завядзе, завядзе, –

схавае глыбока-глыбока…

Эшалон спыніўся ў Канску. Кароткае краснаярскае лета было ў зеніце, у вагонах – духмень, а ад салёнага правіянту люта даймала смага.

Ссыльных вывелі з вагонаў. На прывакзальным пляцы, адгароджаным з аднаго боку – драўляным плотам, з другога – жалезнымі рэйкамі (а па перыметры – канваірамі), усе чакалі «рассартаваньня».

Прасілі вады, але ўсе, хто ішоў паўз плот, нібыта ня чулі тых просьбаў.

– Што за людзі? – абураўся тбілісец Гогі, паўнаваты маладзён з арлінай зьнешнасьцю. – У Грузіі б ужо і віна не пашкадавалі.

– Але грузіны тут не жывуць, – азваўся Дубоўка. Ціха прыўстаў і зірнуў скрозь штыкетнік. – Вось зараз знайду беларуску, і яна нас выручыць.

– А як жа ты яе пазнаеш? – усьміхнуўся Гогі.

– Пазнаю, – запэўніў Дубоўка, затым наўгад выбраў самую бялявую дзяўчынку з авальным тварыкам і ціха, каб не прыцягнуць канваірскай увагі, паклікаў:

– Дзяўчынка, як цябе завуць?

Тая нерашуча падышла да плота, зірнула зьдзіўленымі валошкавымі вачыма і, падумаўшы, адказала:

– Зіна.

– А дзе ты жывеш?

– Вось той дом, побач з вакзалам. – І тыцнула туды пальцам.

– Зіначка, калі ласка, прынясі нам вады. Толькі ня поўнае вядро, каб не было цяжка.

Зіначка не забыла і кружку… Затым схадзіла яшчэ, і яшчэ… Пакуль усе спатольна пілі, Дубоўка распытаў яе пра бацькоў. А яна ў адказ усьміхалася і шчабятала:

– Тата тут працуе. І мама… Яны казалі, што раней мы жылі ў нейкай Оршы.

– Дык, выходзіць, мы з табою землякі, беларусы! – абрадаваўся Дубоўка і падміргнуў зьдзіўленаму Гогі. – Падарунка ў мяне, каб аддзячыць, на жаль, няма. Хіба, можа, гэтакі… – ён дастаў з кішэні вучнёўскі сшытак і алоўкам акуратна напісаў на першай старонцы свой верш «О Беларусь, мая шыпшына», затым нябачна – у пустым вядры – перадаў дзяўчынцы. – Гэта табе, Зіначка. Будзь здаровай і шчасьлівай.

А праз паўгадзіны яна прыйшла з маці.

– Дзе тут мой зямляк? – бадзёра спытала жанчына, такая ж бялявая, як і дачка, толькі вочы шэрыя, стомленыя. І перадала Дубоўку важкую торбу – гасьцінец.

– Дзякуй вам, добрыя людзі… – зьніякавеў той і, уздыхнуўшы, папрасіў: – А можна, я сваёй жонцы напішу ваш адрас? Яна хутка прыедзе сюды… Дык, пакуль адшукае мяне, пабыла б у вас.

– Канешне, пра што размова…

Аднак Дубоўку накіравалі ў суседні Абанскі раён, амаль на сто кіламетраў паўночней. Там, у сяле Усьцьянск, было свабодным месца выкладчыцы нямецкай мовы, і, думаючы пра жонку, ссыльны напрасіўся туды.