Георгій Валкавыцкі - У каменным крузе

Змагаючыся са шліфавальным аўтаматам, я спацеў. Выключаю спрэсаваную паветраную сілу, адкладаю набок інструмент, скідаю з замглёных вачэй ахоўныя акуляры. Пад будкай майстра стаяць маладыя хлопцы. Відаць, з нашага боку. З твараў — палякі, па вопратцы — месцічы. Падыходжу:

— З прыездам, землякі! Я з Белавежы.

— А мы з Гродна.

Зандзіруюць, як надоечы тармосілі мы латыша. На жаль, не мог я падбадзёрыць іх латышскім аптымізмам. Аднак навічкі павесялелі: чакалі горшага. Гэта былі: Вацэк Дзюрбэйка, Казік Паўлоўскі, Рысек Саганоўскі, Янэк Шуміцкі і Эдэк Грынцэвіч. Сыграныя. Вядома, з аднаго горада. Але дастроімся — аднагодкі. Такой жа думкі і „Бурык”. Калі мы, з першага транспарту, скончыўшы працу, вярталіся да млына, дагнаў нас на віядуку:

— Прыбавілася вас, — сказаў. — Дык бярыце свае манаткі і айда на Appelbaum Strasse.

Без жалю пакідаем прывідны барак, ужо не прысыпле нас млынамонстр. Новае прыстанішча на поўнач ад Прэголі, за Lawsker Allee. Тут абставіны спрыяльныя. Шмат прастору, агароды, нізкая забудова — катэджы. І ў гэтым зацішшы наш лагер. Новенькі барак. Дзве штубы занялі французы, якія змянілі свой статус: перайшлі на цывільнае жытло. Трэцяя штуба для нас. З намі і Луі, шэф французаў. Ён ужо заняў найлепшы кут.

Усе гродзенцы трапілі ў наш цэх, дык мы і пасябравалі з ходу. Толькі на Мішу касавурацца: не распазнаў чужакоў, прыняў за сваіх і прывітаў па-вясковаму:

— Здароў, хлопцы! Адкуль будзеце?

Ганарыстым месцічам пякло такое сваяцтва:

— Знайшоў „хлопцаў”, — кпілі з дзеравеншчыны.

Луі, хоць і адкрыты на Усход, стаяў збоку: старэйшы за нас, ну і чын, як бы ні было — сяржант. Затое французы з за сцяны — на раны прыкладай, а П’ер і Фанфан проста фантастыка. Ужо Міша стаў Мішэлем, а я Жоржам. І вітаемся па-брацку:

— Bonjour!11

— Bonjour!

Затым пераходзім на агульназразумелую:

— Bald Krieg zu Ende12.

— Hitler kaputt!13

Між намі няма моўнага бар’ера, хоць і карыстаемся страшэнным валапюкам. Разумеем адзін аднаго з паўслова, з абрыўкаў слоў. Для нас Krieg і Ende не толькі канец вайны і вяртанне на радзіму, але і нарадзіны прыязнага свету. Верым у новы час. Ён ужо ідзе. І мы яго падмурак.

П’ер і Фанфан вясёлыя балакі, роўныя мужыкі. П’ер, як і мы, любіць песні, Фанфан — жанчын. Усе любім піва. Дык не сумуем. На Старое места! Старамесце нашы кампаньёны вывучылі дасканала. Ледзь не ў кожным падвале піўнушка. Усюды знаёмцы. Падвальны горад у аблозе французаў і бельгійцаў.

— Bitte Bier!14

— Klar? Dunkel?15

Адно і другое. За дружбу! Знішчым нямецкія запасы! Балазе, піва без картак. А Фанфану бескарыснай (мужчынскай) дружбы мала, яе моц хоча праверыць на польскіх дзяўчатах. Бяда, цёмны ў польскай мове.

— Памажы, — просіць Сідара. — Дам табе ключ да сэрца францужанак.

— Давай! — ахвоча адгукаецца Сідар.

Ключ здзіўляюча просты. Дастаткова сказаць:

— Мадмуазэль, хачу цябе мець.

І ты ў дамках.

— Цяпер рэванш, — кажа Фанфан.

А Сідар бачыць спусташэнне, якое ўчыніць галійскі певень у катуху арліц і спрабуе адвесці юрліўца ад уздыму:

— З полькамі не так проста, — камечыцца.

— Ерунду пляцеш, — не згаджаецца той. — Усе бабы з аднаго рабра, — пераконвае. — Перакладай!

І Сідар перакладае:

— Dziewczyno, chcę cię mieć!

Фанфану вочы на лоб палезлі, ніяк не можа вымавіць універсальнай замовы. Як ні стараецца, выходзіць нешта накшталт:

— Чэчыно, чэ-чэ-мэ!

Думаю, з такімі ведамі Фанфан не здабыў ніводнай полькі.

— Ты не так як трэба пераклаў, — аднойчы прызнаўся Сідару.

Макацёр не выпрабаваў спосабу з іншай прычыны: у Кенігсбергу не аказалася прадстаўнічых францужанак. Выявіў толькі адну, у сваім лагеры. Яна нават сама правакавала Сідара на амурны пачын, ды паскудны лёс пазбавіў небарачку вабных сокаў і Сідар праявіў беларускую стрыманасць — ганарова не пайшоў на французскую правакацыю.

Фанфан быў дасціпным гідам. Аднаго разу кажа:

— Сёння пакажу вам кенігсбергскую славутасць... Самую, самую...

Завёў нас на Rosen Strasse. Шыкоўная, спакойная вуліца. Густоўны будынак, насупраць якога спыніліся. Нічым не адрозны ад суседзяў. Вечар. В окнах яркий свет горит и гостей к себе манит. Ашклёныя дзверы таксама спрыяльна ўздзейнічаюць. Стаім у засені, на другім баку вуліцы і разгадваем загадку: чым праславіўся гэты дом? Кант? Не, назвалі б тады вуліцу імем мысляра. Кох? З гаўляйтэрам той жа вынік. Іншых саноўнікаў горада не ведаем. Rosen, Rosen... Прадавалі тут ружы? Дык якая ж гэта славутасць. А Фанфан ні гу-гу. Толькі страляе пажадлівым зрокам на ашклёныя дзверы. І ў асветленым калідоры з’яўляецца дама ў белым. Поруч афіцэр жандармерыі. Арыштаваў белую даму? Але яна адвяла афіцэра да дзвярэй і павярнула назад. Афіцэр ужо ў гадах, тыповы прускі кныр, выйшаў на тратуар, засцягнуў спражку на спасеным пузе, абцягнуў полы кіцеля і пакіраваў у бок Drumm Strasse.