Чингиз Айтматов - Пораабри сафеди чингизхон

Њамин ки ин ифодаи пурсењру љоду боре ба касе чун айбнома пешнињод шуд, дигар роњи халосї набуд. Натиља танњо ва танњо љазое – паррондан, биступанљ, понздањ ва ё дањ сол мањбусї – буда метавонисту бас. Натиљаи дигар пешбинї нашуда буд. Касе њам дар чунин мавридњо натиљаи дигарро интизор намешуд. Њам љафокаш ва њам љафокор яксон мефањмиданд, ки ин тасвияти љодугарона, баъди эътибор пайдо кардан, љазодињандаро натанњо пуштибонї мекунад, балки, беш аз ин – ўњдадор месозад, ки барои решакан намудани душманон аз тамоми воситањо истифода бубарад ва љафокашро, ки пеши деви дигарандешихор чун ќурбонии навбатиаш афкандаанд, вазифа-дор мекард саранљоми худро чун зарурати томе бипазирад.

Њамин хел њам шуд. Ќатора дар дашти Сарой мерафту мерафт ва Тансиќбоеву муљримаш дар як равонхона мусофират доштанд, то бо њам ва дар айни замон њар яке ба тарзи худ кори ба манфиати зањматкашон муфид – ифшои навбатии душманони пинњоншудаи мафкуравиро ба иљро бирасонанд, вагарна сосиализм имконнопазир мегардаду дар шуури оммањо нопадид мешавад. Бино бар ин, бетанаффус бо ким-кињо мубориза кардану ким-кињоро фош намудану ким-кињоро аз байн бурдан талаб карда мешуд…

Ќатора њамоно мерафту мерафт. Абўтолиб, ки таќдирашро заррае таѓйир дода наметавонист, ноилољ ба ќисмати пешонї, чун ба балои рафънопазире, тан дод. Акнун асли воќеаро чандон мутеъонаю навмедона мепазируфт, ки ќаблан бааламу ноилољона муќобилаташ мекард. Ў торафт бештар имон меовард, ки аз нав ба дунё биёяд њам, аз бархўрд бо ќудрати бечењраю ноодамонае, ки Тансиќбоев тимсолаш аст, гурехтан муяссараш намешавад. Ин ќудрат аз љангу аз асорат њам дањшатноктар будааст, зеро фалокатест бемўњлат ва шояд аз замони офариниши дунё бардавом. Эњтимол Абўтолиб Ќуттибоев – як омўзгори оддии мактаб – нафаре аз он абнои башар аст, ки љаримаи азияти бекории бардавоми шайтонро мекашанд; љаримаи замонеро, ки њанўз инсон дар пањнои Коинот пайдо нашуда буд ва баъдан пайдо шуду ягона миёни њама мављудоти рўи замин њамоно ситорааш бо ситораи шайтон мувофиќ омад ва рўз ба рўзу аср ба аср тантанаи шарро роиљ кардан гирифт. Оре, танњо инсон ба ин дараља золим баромад. Ба ин маънї Тансиќбоев барои Абўтолиб тимсоли азалии шайтанат буд. Ва, аз ин рў, дар як ќатор, дар як равонхонаи махсус, бањри иљрои як кори фавќулмуњим равон буданд онњо.

Тансиќбоевро дар истгоњњои гуногун њамхизматони мањаллиаш пешвоз мегирифтанд ва, яке ба расми ёриву дигаре ба таќозои њамкорї рањтўшањои хўрданиву нўшиданї оварда, аз кораш мемононданд. Ва ин Абўтолибро хурсанд мекард, зеро барои пурсишњои пуразоб њарчи камтар ваќт мемонд.

Махсусан, дар вокзали Ќизилўрда зўр пешвозаш гирифтанд дўстони њампеша – ба равонхона таоме оварданд, ки рўяш бо сачоќи сафед пўшида буду њанўз њавраш мебаромад. Дар долон давуѓечи посбонон, ки зиёфатро ќабул мекарданд, сар шуд. «Ќазї! Ќабурѓа! – баиштињо пичиррос зад якеи онњо. – Чї хел бўи наѓз! Дар шањр ин хелаш нест, ин гўшти сањрост!»

Абўтолиб аз гўшаи тирезаяки панљарадор Тансиќ-боевро дид, ки шинелаш сари китф хайрухушкунї перрон баромад. Давра меистоданд њама – гўё мунтахабашон карда бошанд, ѓалчаву фарбењ, телпакњои ќароќўлї ба сар, афташон суп-сурхи муљалло, лабњо пури табассум, хушњолона њаракатњо кардаву якдилона, шояд аз боиси латифаи навбатї, ќоњ-ќоњ механдиданду дањонашон дар њавои ќањратун бўѓи гарм мепароканд ва пошнаи мўзањошон эњтимол рўи барфи тунук ѓиљирас мезад. Милисањои зирак бошанд, касеро он сў роњ намедоданд ва дар сари ќатора, назди равонхонаи махсус танњову ќонеъу мўътамиду хушбахт меистоданд Тансиќбоеву њам-табаќонаш ва касеро коре њам набуд, ки дар пањлўяшон, дар њуљразиндони ќатора шахси бо љањду талоши онњо бандишуда азият мекашад: шахсе, ки на дузд асту на таљовузкору одамкуш, баръакс, инсонест некандешу бовиљдон, ки љангу асоратро дидаасту љуз муњаббати зану фарзандони хеш, ки дар он маънии аслии зиндагиро дарёфтааст, ба оини дигаре намегаравад. Вале мањз чунин як одаме, ки узви ягон њизби дунё нест ва савгандњо нахўрдаву тавбањо накардааст, даркор буд ба онњо дар зиндон, то халќи зањматкаш хушбахтона бизияд…

Баъди Ќизилўрда љойњои шиносу азиз сар шуданд. Шом фаро мерасид. Дар хамгашти барфпўше, оњиста тоб хўрда, Сирдарё љило доду дар байни дашт бањри Арал намоён шуд. Аввал бо нишонањояш – гоњ ќамишзори пурпечу хам, гоњ гўшаяки дури оби мусаффо ва гоњ љазираяке – аз худ дарак дод бањр ва, дере нагузашта, Абўтолиб мављњояшро дид, ки рўи реги намноки наздики роњи оњан мехазиданд. Ин њама – њам барф, њам рег, њам сангњои соњил, њам бањри нилгуни бодовар, њам галаи уштурони сурхусиёњтоби нимљазираи сангис-тонро њамзамон зери осмони баланди пур аз доѓњои абрњои сафед дидан хеле аљиб буд.