Чингиз Айтматов - Пораабри сафеди чингизхон

- Мањ, бигир, мањ! Бовар кун! Шир дошта бошам, наход надињамат, охир, ятимаки бадбахт! Мањ, бубин, шояд боварат биёяду дигар љонбезорам накунї! Чї мегўям ман! Ба кї мегўям! Пистони хушкидаву гапњои бефоидаи ман ба ту чї даркор! Чї љазо буд, ки додиам, эй Осмон!

Кўдак, пистонро гирифтан замон, ором шуд. Бо тамоми вуљуд ба он неъмати дилхоњ часпида, бо забону дандонљояш мемакид ва чашмакони аз хурсандї дурахшонашро гоњ мекушоду гоњ мепўшид.

- Хайр, чї хел? – безардаву хастањол ширмакро надомат кард зан. – Бовар кардї акнун? Бовар кардї, ки бефоида мемакї? Њозир ту аз пештара њам сахттар ба гиря медарої. Он ваќт ман сарамро ба куљо мезанам дар ин дашти лаъин? Гумон мекунї, фиребат додаам, наход туро фиреб дињам ман? Тамоми умр канизам, лекин касеро фиреб надодаам; модарам дар кўдакиам мегуфт, ки дар мо, хитоињо, касе касеро намефиребад. Майлат, камтар ором шав, њаќиќати талхро њозир худат мефањмї…

Њамин хел суханон мегуфту мегуфт Алтун-канизак, худро ба ќисмати ногузир омода карда, вале ногоњ дар тааљљуб монд, ки ширмак аз пистони пуч њељ дил канданї набуду баръакс, дар чењраякаш нури њаловат медурахшид…

Алтун боэњтиёт сари синаашро аз дањани тифл гирифту њамоно оњиста фарёд зад – аз пистонаш љўяи шир равон буд. Моту мабњут гашта, синаашро ба дањани тифл монду лањзае пас берун овард ва боз дид, ки њамоно шир мешорад. Шир кардааст ў! Эњсос намуд зан, ки ќувваи ноаёне ба тамоми вуљудаш љорї мешавад.

- Худоё! – Беихтиёр нидо кард Алтун-канизак. – Пистонам шир кардааст! Шири њаќиќї! Мешунавї, майдањаки ман, модарат хоњам буд ман! Акнун ту њалок намешавї! Осмон ба додамон расид, љигаргўшаи манї ту акнун! Номат Ќунан аст, чунин номида будандат волидон, падару модарат, ки ба якдигар дил доданд, то туро ба дунё биёранду дар ин роњ бимиранд! Шукри оне бикун, эй тифл, ки ин муъљиза – шири маро барои ту падид овардааст…

Алтун, моту мабњути ин воќеа, сукут кард. Саропояш таспиду дар пешониаш ќатрањои араќ пайдо шуд. Ба чор сўи он пањнои бекарон нигариста, касеву чизе надид ў, фаќат офтоб шўълапошї мекарду абраки сафеди танњое болои сарашон чарх мезад.

Тифлак, сер шуда, боз хоб рафт; љисмакаш рўи дастони нимќати зан, бо эътимоди том осуду нафасгириаш мунтазам шуд ва зан, њамаи он чизеро, ки аз сараш гузашта буд, фаромўш кардаву бонги мудњиши добулбасњоро, ки њанўз дар гўшњояш садо медод, бартараф намуда, ѓарќи эњсоси ширини то кунун ноошнои модарї гардид ва дар он эњсос вањдати файзбори замину осмону пистони саршори шири љонбахшро дарёфт…

Дар ин миён юриш давом дошт… Издињоми бузурги фотењи дунё бо љараёни муќарраршуда љониби Ѓарб мерафту мерафт. Дашт аз ќўшуну корвон ва галаву подањо сиёњї мекард…

Чингизхон, савори саманди бебадалу хастагинопазири њамчун сарнавишт дилфиреб – ёлсафеду думсиёњаш, дар ињотаи посбонону ањли рикоб, аз паси байраќњои парафшон, ки аз коми аждањорњои ќоњирашон шўълањо бармељаст, њаракат дошт. Замин, зери суми оњанини самандњо ѓуввас зада, аќиб шино мекард; ќафо медавиду кам намешуд, балки, бо фазоњои нав ба наваш мунтазам то ба уфуќи дастнорас тўл кашида, торафт меафзуд. Охир надошт он, ки надошт. Ва хоќон, ки дар нисбати бекарониву шањомати замин зарраяке беш набуд, њамаи ин аёну нињонро зери даст оварда, Њокими Чањор Сўи Оламаш эътироф кардани њамагонро ноил шудан мехост. Бино бар ин њам, ба фатњи кишварњо равон буду ќўшунро ба юриш мебурд…

Хоќон, чунон ки мебоист, љиддиву хомўш роњ мепаймуд. Вале касе намедонист, ки дар дилаш чї исёнњост ва касе њам ваќте низ чизе нафањмид, ки банохост воќеаи ѓайричашмдошт рух дод – хоќон ногањон аспашро тез аќиб гардонд, чунон башиддат аќиб гардонд, ки думравонаш ќариб ба ў бархўрда буданду ба зўре ду тараф шуданд. Хоќон, кафи ларзонашро рўи чашм соябон карда, музтарибу бесуд осмонро аз назар мегузаронд: не, абраки сафед аќиб намондаву рањгум назада буд - на дар пеш метофту на дар пас…

Њамин хел ногањон ѓайб зад пораабри сафеде, ки бебадал ўро њамроњї мекард. Дигар на он рўз падид омаду на рўзи дуюму дањум. Хоќонро тарк карда буд он.

Дар соњили Итил рух дод ин њодиса. Чингизхон фањмид, ки Осмон аз ў рў гардондааст. Дигар он сў нарафт ў. Писарону наберањояшро ба фатњи Аврупо фиристоду худ ба Ўрда баргашт, то бимираду дар љои ноаёне хок бишавад…

Ќаторањо дар ин бару бум аз ѓарб ба шарќ мерафтанду аз шарќ ба ѓарб…

Нимањои бањманмоњи соли 1953 миёни ќаторањои мусофирбаре, ки дар дашти Сарой аз шарќ ба ѓарб мерафтанд, ќаторае, бо равонхонаи*[§] махсус дар оѓози хеш, низ равон буд. Равонхонаи бераќами мазкур, ки ба баѓољхона мепайваст, зоњиран аз дигаронаш фарќи казої надошт, вале ин њамсонї танњо дар зоњир буд – як ќисми он шўъбаи пўшида*[**] њисоб меёфту нимаи дигараш, ки аз пўшидахона батамом људо карда шуда буд, чун равонмањбаси ашхоси мавриди таваљљўњи хоси идорањои бехатарї хизмат мекард. Ин даъфа, ба “шарофати” парвандае, ки муфаттиши калони яке аз шўъбањои аљалакори** идораи бехатарии давлатии Ќазоќистон Тансиќбоев бофта буд, чунин шахс Абўтолиб Ќуттибоев ќарор гирифт. Ва акнун, њамроњи худи Тансиќбоеву дастаи пурзўри посбонон, ўро мебурданд дар он њуљраи бандиён. Ба дигар шањрњо, барои рўбарўкунї мебурданд.