Чингиз Айтматов - Пораабри сафеди чингизхон

Наќорањо, њамоно мудњишу шадид ѓулѓула афкан-да, ба гардиши шутур, ки љасадњои овезони дилдода-гонро мебурд, љўр мешуданд. Дилдодагонеро, ки ду њалќаи як дори рўи кўњони шутуреро ба њам дида буданд. Юзбошиву зардўз бељон дар ду тарафи љонвари боркаш алвонљ мехўрданд. Ќурбоние буданд онњо дар пояи тахти хунини њокими ояндаи дунё.

Добулбасњо њамоно, њамаро талхакафу карахт намуда, садо мекарданд. Ва њар як кас он рўз бо чашмони худ медид, ки хилофи раъйи хоќони бемайлон сўи маќсади хеш рањсипор рафтан ба сараш чї меорад…

Жасавулони љаллод, дори мутањаррикашонро пеш андохта, бовиќор аз назди ќўшуну корвон гузаштанд. Ва то љасадњоро дар чуќурии ќаблан кандаашон гўр кардани онњо добулбасњо хомўш нашуданду наќора-чињо, араќшор гашта, ѓулѓула афканданд.

Дар ин миён ќўшун ба роњ баромад ва издињоми сањроии Чингизхон боз сўи Ѓарб њаракат намуд. Дастањои саворон, аробањо, галањо, устохонањои сайёр – њама ањли юриш, њарчи тезтар ќадам зада, мавзеи манфури дашти Саройро бошитоб тарк мегуфтанд. Бетаъхир рафтанд њама ва дар он љои матрук як вуљуди зору танњо – Алтуни тифл сари даст монд, ки намедонист сарашро ба куљо бизанаду љуръате надошт аз худ дарак бидињад. Њама баногоњ ўро аз ёд бурданд, гўё аз њанўз зинда буданаш ор карда, таркаш намуданд; њама чунин вонамуд мекарданд, ки намебинандаш, њама, чун њангоми сўхтор, мегурехтанду касеро фурсати пайхас кардани ў набуд.

Дере нагузашта, атроф сокит шуд, дигар на добулбасе монду на нидое ва на парчаме… Танњо паи суми аспону роњи пури пору, ки самти юришро нишон медод – наќши кўре дар дашти Сарой – ба чашм мерасиду бас…

Матруки њамагон – Алтуни зорро гўшњо аз танњої садо медод, ў бењолона аз назди гулханњои дўшин сарќути нимсўхтаву афканда ѓун мекарду устухонњои нимхоидаро дар халтае љамъ меовард. Миёни он њама пўстаки афкандае њам ёфту сари китф партофт, то шаб болини худу кўдак бикунад, кўдаке, ки бе ихтиёри хеш модараш шуда буд…

Њаќиќатан, Алтун намедонист чї кор кунад, кадом сў биравад, дар куљо сарпаноње љўяду тифлакро чї хел сер кунад. То шиштани офтоб ба мўъљизае умед дошт, ки баногоњ бахташ механдаду ягон юртаи бесоњиби чўпонї – сарпаноње дар ин дашт – дучораш меояд. Њамин хел гумонњо мекарду худро умедвор менамуд ўи канизак, ки баногоњ њам озодї ба даст оварда буду њам - аз ќисмат дўшборе, ки аз хаёлаш мењаросид. Охир, навзод њамин замон гушна мемонаду шир мехоњад ва пеши чашмони ў аз гушнагї мемирад. Аз њамин мењаросид ў. Ва илољу чорае надошт.

Чораи ягонаву аз эњтимол дуре, ки Алтун умед мебаст, дарёфтани одамон буд дар ин биёбони беодам ва, агар дар миёнашон ширдењ модаре бошад, кўдакро пеши ў бурдану худро ихтиёрї ба канизии онњо супурдан…

Таваккалан гоњ сўи офтоббаро рафтаву гоњ сўи офтобшин, зору њайрон мегашт занак дар он дашт… Кўдак сари даст бетанаффус мерафту мерафт. Ќариби пешин буд, ки тифлак, торафт беќарор шуда, ба њиќ-њиќ даромад ва, гиря карда, сина хост… Занак, парпечакњояшро ба тартиб овардаю рањорањ “љонам-шерам”-аш карда, рафтан гирифт. Вале, дере нагузашта, кўдак сахттар ба гиря даромад ва, дигар ором нашуда, то кабуд гаштан гирист; он гоњ Алтун, аз роњ бозистода, фарёд зад:

- Ёрї кунед! Ёрї кунед, охир, чї кор кунам ман?!

Дар тамоми он дашти бекарон на дуде ба назар мерасиду на шўълае. Дар он пањнои беодам чизе њам набуд, ки нигоњ бар он бархўрад… Дашт бекарон буду осмон бекарон ва танњо абраки сафеде оромона болои сар гирд мегашт…

Кўдак, печутоб хўрда, гиря мекард. Алтун ба зораву нола даромад:

- Чї мехоњї, охир, аз ман, э тифлаки сарсахт!? Нав чоррўза шудаї, охир! Бадбахт ба ин дунё омадї, бадбахт… Чї хел серат кунам, охир, чї хел? Намебинї, ки дар атроф љонзоде нест! Дар њама дунё танњоем мои бадбахт, танњо абраки сафеде дар осмон метобаду бас, мурѓаке њам намепарад, як абраки сафед тоб мехўраду тоб… Куљо биравем ману ту? Чї хел туро сер кунам ман? Ману туро тарк карданд њама, партофта рафтанд, падару модаратро овехтанду гўронданд. Охир, чаро љанг мехоњанд одамон, чаро бо байраќу наќорањо зидди њам мераванд, туи навзодро бадбахт карда, чї мехоњанд онон?!

Ва боз, кўдаки гирён дар сари сина, дар дашт ба давутоз даромад ў; медавиду меандешид, ки бояд наистад, ќарор нагирад, ки аз доѓу дард зиндабазинда пора-пора мешавад… Лекин навзод инро намефањмид, аз гиря гулўгир шуда, њаќи худро талаб мекард, шири гарми модар мехост. Алтун навмедона сари санге нишаст, гирёну хашмї гиребони куртаашро дарид ва синањаки пажмурдаи дањони кўдак надидаашро ба лабони ў монд: