Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

— Вӑрманпромхоз… Ахаль пӑчкӑпа татмаҫҫӗ вӗт халь. Пӑхатӑн та: икӗ кун хушшинче квартал ҫук та. Касса турттарса пӗтернӗ. Ҫапла халь… Эй, — аллипе сулчӗ Володя, калас шухӑшне татса — Вӑрману-масару, тарам-ха. Эп хам калама пуҫланине пӗтереймерӗм. Ҫапла, салтака эп сан хыҫҫӑн тепӗр ҫулне кайрӑм. Так. Шутлатӑп малтанах: телей хамран малтан ҫуралнӑ тетӗп, ҫавӑнпа Мускава службӑна лекесси пирки пачах та иккӗленмен. Тӗлӗкре вара Ленин мавзолейӗ патӗнче часовойра тӑраттӑм. Малашнехи те паллӑ пулнӑ: пурӑнма Мускавах юлатӑп, пӗр-пӗр хитре Мускав майрине качча илетӗп. Ҫуралман тиха пилӗкне авнӑ эп… Станцӑ-ра лартрӗҫ те — Тухӑҫалла. Акӑ сана Мускав, тетӗпхам. Хӑв пӗлетӗн: эп ытлашши хуйхӑрса ҫӳрекен этем мар. Тухӑҫ мӗнрен начар? Свердловок, Томск, Омск… Пӗр сӑмахпа, ҫав хуласенчен пӗрне те пулин лекме ӗмӗтленетӗп. «Пачӗҫ» сана вӑл хуласене. Виҫӗ эрне тавар турттаракан пуйӑспа кайрӑмӑр, унтан — Ҫурҫӗре. Самолетпах леҫрӗҫ. Унтах сержантсен шкулне пӗтертӗм. Вара мана тата инҫерех ӑсатрӗҫ. Провидени бухтине каялла тухма ҫӗр утмӑл ҫухрӑм. Хӗлӗ ытлашши сивех мар, тӳсмелле, анчах ҫил-тӑман пуҫлансан, эрнипех пырать. Е тата Поляр каҫӗ персе ҫитсен, ӗмӗрне те ҫутӑ кун курассӑн туйӑнмасть. Уйӑха хӗвел вырӑннех кӗтетӗн. Ҫавах чикке тухатпӑр, ҫавах сыхлатпӑр. Кама тытан унта? Шурӑ упана-и? Аслӑ шпион Ҫурҫӗре пырса кӗрет-и? Пырса кӗрсен те вилет вӑл. Ватӑ пограничниксем каласа панӑ тӑрӑх, пирӗн участокра иртнӗ пилӗк ҫул хушшинче пӗр кайӑка та ҫаклатман. Вӗсене тытмасан мӗн интересӗ пултӑр пограничникӑн? Хӑвӑн нарядна тӑрса ирттеретӗн те ӑҫта каятӑн? Хулана-и? Яла-и? Вӑл та, ку та ҫук. Е тата хӗвел тухсан, уйӑхӗ-уйӑхӗпех анса лармасть: те каҫ, те кӑнтӑрла? Ҫунать вӑл пӗр виҫе анӑҫра ялтӑртатса. Ашши хӑйӗн виҫӗ пуслӑх та ҫук. Ҫулла гимнастеркӑпа тухсан, хӗвел енче ӑшӑ, тепӗр енче шӑнтса вӗлерет. Пӗр сӑмахпа, пирӗн патри март пуҫламӑшӗ евӗрлӗ. Вӑт, тетӗп, Володя сана Мускав… Тунсӑх тата… Вӑл сан ҫумна йӗпе кӗпе пек ҫыпӑҫать те, уйӑр ӑна… Малтанах эп унран хатӑлмалли меслет шыра пуҫларӑм. Тупрӑм вӗт. Провидени бухтине хамӑр столовӑй валли продуктсем тиеме кайсан, пӗрер е икӗ литр спирт илсе таврӑнаттӑм та, вырсарникунсенче вара самаях савӑнса йӑпанаттӑм. Салтаксене систерес мар тесе, эпир старшинапа каптеркӑна хупӑнса ларса ӗҫеттӗмӗр. Усӗр пулман, сӑмса тӑррисем хӗрнӗ ӗнтӗ. Шӑшрӑ ан кӗтӗр тесе, мускат мӑйӑрӗ чӑмлаттӑмӑр. Кайран замполит сисрӗ. Вара икӗ ҫул хушши ман ҫинчен куҫне ямарӗ. Ятламан вӑл мана пӗрре те, анчах ҫурма шӳтле каланипех ятланинченте ытларах намӑслантаратчӗ. Вӑлах кӗнекесем вулама вӗрентрӗ. Эп ялта пулсан Джек Лондона тытмалла-и? Ӑна эп йӑлтах вуласа тухрӑм. Унӑн геройӗсем единоличниксем-ха, ҫапах та мӗнле маттур ҫынсем. Кам пӗлет, Ҫурҫӗр ҫинчен ҫырни кӑмӑла каятчӗ пуль ҫав, тӗнчене мансах кӗнекери геройсемпе айланаттӑм. Постран таврӑнатӑн та — дежуркӑра тимӗр кӑмака ҫунать. Сивӗре шӑнса ӗнтӗркенӗ пограничниксем ҫывӑраҫҫӗ, е тепри, тӑван килӗшӗн тунсӑхлаканни, ҫыру ҫырать. Сан пур, ҫывӑрассу та, ҫыру ҫырассу те килмест. Ӑшра темӗнле хавал вырнаҫнӑ. Эп ҫил-тӑвӑл витӗр, ҫулсӑр-мӗнсӗр ик ҫӗр ҫухрӑм кайма та хатӗр. Пӗр сӑмахпа, хӑвна пер-пӗр герой вырӑнне туятӑн. Чӑн та, полярниках пулса таврӑнтӑм. Акӑ, куртӑн-и? — ҫара аллисене тӑсса кӑтартрӗ Володя, — хӗлле те алсиш сайра тӑхӑнатӑп. Пирӗн сивӗсем халь мана нимӗн чухлӗ те илеймеҫҫӗ. Пулла та ҫара аллӑнах каятӑп.

— Апла сан мӗншӗн кулянмалла? — ыйтрӗ Павел. — Ҫирӗп ҫын пултӑн кӑна.

— Так. Эс мана ӑнланмарӑн. Манӑн та ҫӗршыва курас килет. Эс ав Германинче пулнӑ, Казахстанра виҫӗ ҫул пурӑннӑ. Эп — Ҫавалкасрах. Ҫемьеллӗ пулсан сӑмсуна ялтан кӑлараймастӑн. Иртнӗ ҫулта сан пата пырас тесе те шухӑшларӑм. Унта мӗнле пурнӑҫ? Пурте «целина та целина», теҫҫӗ. Каласа пар хӑть, атту тек манран ыйтатӑн…

Павел кӗскен хӑй ҫинчен каласа пачӗ, ҫав хушӑрах Володьӑран тӑван колхозӗ ҫинчен ыйтса пӗлчӗ.

— Мухтанмаллиех сахал, ҫапах ӗлӗкхи мар. Трофим Матвевич юса пуҫларӗ. Паян илтрӗн пуль? Мухтанать пӑртак, ҫапах та ҫынсем юратаҫҫӗ. Сӑмах парсан тӑвать вӑл. Ҫавӑнпа шанаҫҫӗ ӑна. Арҫынсем юратсах каймаҫҫӗ — ирӗк сахал парать. Хӗрарӑмсем кун пек председателе Ҫавалкас курман, теҫҫӗ. Ӗҫлекен ҫынна пӑшӑрхантармасть. Так. Ҫынсене пӗлсех ҫитеймест-ха. Арӑмӗ хыҫҫӑн кайкалать, — терӗ Володя.

Акӑ Салука та. Вӗтӗ шӗшкӗлӗх. Юнашарах юманлӑх. Ҫак юмансене Павел ҫуралнӑ ҫул лартнӑ тетчӗ амӑшӗ. Ҫӑка пулсан ҫав хушӑра кӗлет пӗренилӗх ӳсмелле, кусем халь пуслах тума та юрӑхсӑр. Ытла та ҫӑра ҫав. Пӗрре те сайратман ӗнтӗ, ҫавӑнпа начар ӳснӗ.