Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

— Факт! — кӑшкӑрать тахӑшӗ аялтан каллех.

— Факт тетӗр? Купилех мейӗр. Ҫу заводнех илер-ха. Вӑрӑсем кунта. Ҫу процентне чакарса кӑтартаҫҫӗ. Пӗррехинче инспекци зоотехникне илсе кайрӑм. Тӗрӗслерӗ. Лайӑхах. Тӗрӗсех, пӗр сӑмахпа. Кушак хӑҫан хӑйма ҫимеллине пӗлет. Ӑна часах тытаймастӑн. Пирӗн колхозра Анна Андреева дояркӑ пур. Ҫу заводӗнче вӑл хӑй тӗллӗн техникумра вӗреннине пӗлмеҫҫӗ. Эпӗ сӗт леҫме ӑна яма тытӑнтӑм. Мӗн тетӗр эсир? Иккӗмӗш куннех Изергин текен маҫтӑра ҫаклатрӗ. Мӗнле улталать тетӗр? Сепаратор чашӑкӗсем хушшине кӗпе тӳммисем кӗртсе хурать те, хӑйма ҫурри ытла обрат ҫине тухать. Вӑл ӑна обрат тесе килне йӑтса каять е тепӗр хут сепаратор витӗр ярать. Мӗншӗн халь те Изергин унтах? Мӗншӗн халь те ӑна суда памастӑр? Унӑн тахҫанах тӗрме кирпӗчне шутламалла, эсир качакана купӑста пахчинчех усратӑр, — ҫаврӑнать Трофим Матвеевич президиум сӗтелӗ еннелле.

— Тӗрӗс! — кӑшкӑраҫҫӗ залран.

— Промкомбинат пирки калаҫса чӗлхе апат тутине те пӗлми пулчӗ ӗнтӗ, — тӑсать вӑл малалла. — Ҫунашка комбинат тунӑ ҫунаран ҫирӗпрех. Пӗр уйӑх ӗҫлесен тупанӗ шӑтать, ҫур кубометр вут тиесен хурамисем татӑлса каяҫҫӗ. Хӑҫанччен кӑна тӳсмелле? Василий Иванович! — сасартӑк каллех президиум енне ҫаврӑнать вӑл, — калӑр-ха, пирӗн ҫӗршыв Финляндипе е Швеципе суту-илӳ тӑвать вӗт. Тен, район валли лайӑх ҫунасем ярса пама Хельсинкине ҫырас?

Залра кулаҫҫӗ, президиумрисем те хускалса илеҫҫӗ.

— Ку тӗрӗс, — мӑкӑртатать Павел ҫумӗнчи ҫамрӑк каллех.

— Комбинат тӑвакан кирпӗч пирки калаҫмасӑр каллех чӑтма ҫук. Кирпӗч мар вӑл, юлташсем, тӑм купи. Саман вӗсен кирпӗчӗнчен ҫирӗпрех. Мӗн туса ларать унта директор? Тахҫанах улӑштармалла ӑна. Рабочи клас маркине ҫӗртет. Ҫакнашкал пысӑк пухусенче итлетӗн те ӑна, кашнинчех пахалӑха хӑпартма сӑмах парать, кашни виҫӗ сӑмах хыҫҫӑнах коммунизма асӑнать. Коммунизм вӑл санӑн савнийӳ мар, ӑна ӗҫпе асӑнмалла. Комбинат кирпечӗсемпе капитализм ҫуртне ҫеҫ тумалла, хӑвӑртрах ишӗлсе антӑр. Ҫурта ҫутса ҫурт лартаймӑн тенешкел, чӗлхепе пакӑлтатинпе кирпӗчрен вут чулӗ пулмасть.

Павела хӑйсен колхоз председателӗн калаҫни килӗшет ҫеҫ мар, вӑл хӑй ӑшӗнче унпа мухтанма пуҫлать. Трофим Матвеевич ҫитменлӗхсене тӳсме пултарайман, никамран та хӑраса тӑман, тӗрӗслӗхшӗн ҫунакан этем пек туйӑнать. Унашкаллисемпе ӗҫлеме ҫӑмӑл.

— Эп вӗҫлетӗп, — сассине вӑйсӑрлатать оратор. — Колхоз ҫуракине вӑхӑтра ирттерӗ тесе шантаратӑп.

Зал ал ҫупать.

— Вӑйлӑ калаҫать, — персе ярать Павел.

— Ку мӗн вӑл? Пӗр-икӗ ҫул каялла ӑна тӑвӑллӑн ал ҫупсах ӑсататчӗҫ. Ашӑхланчӗ Прыгунов, — калаҫӑва хутшӑнать Павел ҫумӗнчи сарӑ ҫӳҫне ҫамки ҫине ачалла туранӑ ҫамрӑк.

— Ма ӑшӑхланчӗ?

— Хӑйӗн те ҫылӑхсем пур.

Анчах мӗнле ҫылӑхсем пуррине шарламарӗ. Председатель ӗҫӗ ҫӑмӑлах мар, ӑна Павел пӗлет. Кашни ҫитменлӗхшӗнех вӑл ответлӑ. Ӗлӗкех шӳтлесе ҫапла калаҫатчӗҫ: партире тӑракан председательсем ытти ӗҫченсемпе танлаштарсан, выговор илес енӗпе пӗрремӗш вырӑн пышӑнаҫҫӗ имӗш. Суту-илӳре ӗҫлекенсем те вӗсене ҫитеймеҫҫӗ-мӗн.

Трофим Матвеевич хыҫҫӑн критиклесе калаҫакансем пулмарӗҫ те. Ытларахӑшӗсем хӑйсен колхозӗсем ҫуракине мӗнле хатӗрленни ҫинчен каласа параҫҫӗ, сӗт суса илесси чаксах пыни пирки пӑшӑрханса пӗлтереҫҫӗ. Павела ыттисен калаҫӑвӗ кӑсӑклантармарӗ, ытларах вӑл президиумра ларакансене тата пуху ирттерекен зала сӑнарӗ.

Сценӑ ҫинче, стенасен икӗ енӗпе Маркспа Ленинӑн мрамор бюсчӗсем лараҫҫӗ. Ҫӳле ҫакнӑ пысӑк лозунг выльӑх-чӗрлӗх продукчӗсем туса илессипе ҫывӑх ҫулсенчех Америкӑна хуса ҫитсе иртсе кайма чӗнет. Маччаран виҫӗ люстрӑ усӑнса тӑрать, варринчи самаях пысӑк. Ҫӳлти чӳречесенчен кӗрекен хӗвел ҫути вӗсен кӗленче яраписемпе вылять.

Президиумӑн симӗс пуставпа витнӗ вӑрӑм сӗтелӗ варринче пуху председателӗ ларать. Вӑл кама сӑмах панине пӗлтерет, оратора тимлесех итлет, ӑна пӳлмест. Хӑй ҫавракарах пит-куҫлӑ, янаххи пӑч путӑк. Сӑнран пӑхсан пӗр хӗрӗх ҫулсене ҫывхарать темелле. Кам пӗлет, тен, унран та каярах, тӑлпӑнрах ҫынсем ахаль ҫулланнӑ пек курӑнаҫҫӗ. Ҫамки тӑрӑх ҫулсен сӳри виҫӗ шӑлӗпе тарӑн йӗр туса хӑварнӑ. Вӗсӗм калаҫакан ҫине ӳпӗнерех выртса, куҫ айӗн пӑхнӑ чух катаранах палӑраҫҫӗ. Тата куҫӗсем… Вӗсем ытла та сенкер.

Акӑ, председатель ҫӗкленчӗ те яланхи пек лӑпкӑ сассипе пӗлтерчӗ: — «Ҫавал» колхоз механизаторӗ Владимир Баранов сӑмах илет.

«Володя!» — кӑшт ҫеҫ кӑшкӑрса ямарӗ Павел, ӑна шыраса.

Питех те кӗтмен ҫӗртен пулчӗ ку. Хӑй ӑҫта-ха тата? Аялта-мӗн. Ав, трибунӑ умӗнче Володьӑн палланӑ кӗлетки курӑнса каять. Йӑрӑмлӑ хура костюм, шурӑкӗпе тӑхӑннӑ вӑл. Брюки вӗҫне ҫӑмат кунчи ӑшне чикнӗ. Хӑй вара пуҫ тӑррине шыв тултарнӑ тулли стакан лартнӑ евӗр утать.