Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

Сӑрт ҫамкисене хӗвел юртан тасатать. Ӑна курсанах Иванов сӑвви аса килет:

Анчах курӑк тухни курӑнмасть-ха.

Анӑҫ час-часах пушарлӑ, ҫапах тепӗр кунне ҫанталӑк ҫуллахи пек пӑсӑлмасть. Шурӑмпуҫ ҫӑлтӑрӗ каллех кӗленче пек таса та кӑвак явлӑклӑ.

Паян кӑнтӑрла иртсен пӗлӗтсем хӗвеле хупларӗҫ, сӗреке евӗр сарӑлса Ҫавала анчӗҫ. Ӗнтрӗк ҫывхарни те сисӗнмерӗ.

Ҫамрӑксем пӗрерӗн-пӗрерӗн Павел патне пуҫтарӑнчӗҫ. Каҫ пуличчен «ДТ-54» маркӑллӑ тракторпа ӗҫлекен Гришӑпа Элекҫи кӗрсе тухрӗҫ, анчах иккӗшӗ те нумай лармарӗҫ. Вӗсем ытларах колхоз пурнӑҫӗ ҫинчен калаҫрӗҫ. Трактористсене Виссарион Маркович кӑмӑла каймасть-мӗн. Трактора пачах та пӗлмест имӗш, юсамалла пулсан тӳрех РТСа каймалла. Ӑна мӗн? Ӗҫкӗ ҫеҫ пултӑр. Унран эрех шӑрши кӗнӗ чухлӗ трактортан мазут шӑрши те кӗмест-тӗр.

Пӗр ҫын хакӗ пасар хакӗ мар тенешкел, тен, кӳрентернӗ пуль бригадир? Теприсем таса ҫыннах мӑшкӑлтӑк шывӗпе сапма хатӗр. Апла шутлама сӑлтав ҫук пек: вӗсем иккӗшӗ те вӑрҫӑра пулнӑ, тракторпа та вун виҫшер ҫул ӗҫлеҫҫӗ. Иккӗшӗ те пурнӑҫра пӑркаланма юратман ҫынсем. Шӳте те юратаҫҫӗ. Тӗлӗнмелле шӑпаллӑ вӗсем: пӗр ялтан, пӗрле ӳснӗ, пӗрле ҫара лексе пӗр пулемет расчетӗнче ҫапӑҫнӑ, пӗр кунтах киле таврӑннӑ. Халь пуҫаналлӑ. Элекҫи Купӑста Павӑлӗн аслӑ хӗрне, Гришка — кӗҫӗннине илнӗ. Элекҫийӗ хура, шатра питлӗ, ҫӳҫӗ хӗлӗх пекех хытӑ. Ҫавӑнпах-ши вӑл ҫӳҫне шакла кастарать.

— Куҫӗсем хӑмӑр, ҫын ҫине тӳлеккӗн, кӑшт ывӑннӑн пӑхаҫҫӗ. Тем йӑли тата ун: час-часах пуҫ ывӑтакан лашалла мӑйне тӑсса карланкине сулахай аллипе сӑтӑрса илет.

Гриша — сарӑ, симӗс куҫлӑ, лаптак питлӗ. Сӑмси кӑвакалӑнни пек. Павел ҫара кайичченех ас тӑвать: ӗҫре пулсан, Гришӑн чи малтан сӑмси вараланать, мӗншӗн тесен вӑл ӑна яланах аллипе шӑла-шӑла илет. Халь те ав сӑмси тӑтӑшах ӗҫекен ҫыннӑнни пек хӗрлӗ.

Павел вӗсене эрех сыптарчӗ. Малтан турткаланса тӑчӗҫ, кайран — кикирикӗсем хӗрсен, хӑйсем патне хӑнана чӗнчӗҫ те тухса кайрӗҫ.

— Тӑнлӑ-пуҫлӑ ҫынсем, — шухӑшларӗ Павел. Пӗр ялтан пулсан та ҫара кайиччен Павел вӗсемпе пӗрле ӗҫлесе кураймарӗ.

Анна фермӑна кайиччен апат-ҫимӗҫ хатӗрлесе хӑварчӗ, чашӑк-тирӗк ҫитмӗ тесе килӗнчен илсе каҫрӗ. Хӑн юлма килӗшмерӗ. Ӗнесем те сумалла-мӗн, зоокружок занятийӗ те кӗҫӗрех. Ҫитменнине, ашшӗ вырӑнне хурала каймалла, лешӗ Павела иртенпех курма килесшӗн. Ӗлӗк фермӑра хуралҫӑ иккӗ пӳлнӑ, кӑҫал Трофим Матвеевич ӗҫ кунне ахаль тӑккалас мар тесӗ ӗнтӗ те перре ҫеҫ хӑварнӑ.

— Кала, хӑвӑртрах килтӗр хӗреснатте, — ӑсатса ячӗ Павел Аннана.

Володя ҫитрӗ. Уринчи калушне алӑк патне сарнӑ хаҫат ҫине хывса хучӗ, аллинчи сеткине пӑтана ҫакрӗ.

— Анне шӑрттан парса ячӗ. Пӗр виҫ теҫетке чӗр ҫӑмарта. Так. Шӑши шӑкӗ те тинӗсе пулӑшу тенешкел, кӑшт-кашт ҫырткалама пырӗ…

— Ҫӑмарташӑн ак комсомол райкомӗнчен лекет. Эс патшалӑха парас чух ӗҫкӗре пӗтересшӗн, — кулчӗ Павел.

— Эп хам плана тултарнӑ. Пирӗн ҫирӗм икӗ чӑх, пӗри те халерпе чирлемен, — тикӗс шӑлӗсене кӑтартса кулчӗ каччӑ. — Вӑл мӗн, Трофим Матвеевичран лекрӗ вӑт. Юрать, эп пухуран тарнине пӗлмест. Виссарион Марковичне тавӑртӑм: эс, терӗм, хӑв пасарсем тӑрӑх пӑрусем пухса ҫӳретӗн пулсан, эп пасара ҫӑмарта пухма тухас ҫук.

— Сӑлтавсӑр ан кӳрентер, — вӗрентсе каларӗ Павел.

— Сухан ҫимесӗр шӑршӑ кӗмест. Вӑл-ку та тарам. Эп мансах кайнӑ: Трофим Матвеевич сана ирех пыма хушрӗ, «Старике» парасшӑн пулмалла.

— Мӗнле «старике»? — ӑнланмарӗ Павел.

— «С-80» текен трактора. Чӗрӗк хакпа илнӗскерне. Моторне пӗлтӗр кӗркунне юсакаларӗҫ, анчах гусеницӑн пӳрнисем ҫук. Илме мана ячӗҫ. Аран яла ҫитертӗм, — сӗтел умне пырса ларчӗ Володя. Ҫӳхе пиншак тӳмисене вӗҫерчӗ. — Пӳртне хутса тултарнӑ. Мунча пек, — терӗ.

— Мана ҫав «старик» ҫеҫ кирлӗ те.

Эс аккуна качча панӑ пек ан савӑн. Унпа ӗҫличчен ытларах сулхӑнра ларатӑн. Никӑм та тытмарӗ ӑна. РТСра списать тунӑ та Трофим Матвеевич шкул ачисене тимӗр-тӑмӑр пухтарса илчӗ. Юсасшӑн тепӗр пилӗк-ултӑ пин пӗтерчӗ пуль. Кӗлетки пур ун, ҫиелтен аванах, анчах килнӗренпе ниҫта та тапранман.

Володя ури ҫӑмӑл пулчӗ. Санькӑпа Петӗр тимӗрҫӗ ҫитрӗҫ. Саньки витрепе сӑра йӑтнӑ.

— Тӗл пулу-тӑк — тӗл пулу пултӑр. Сӑра мар, спирт. Кӗркунне тунӑскер; пылпа йуҫӗтнӗ.

— Кунашкал кучченеҫ килсех тӑтӑр, — тавӑрчӗ Володя.

Вӗсем хыҫҫӑнах хӗреснашшӗ каҫрӗ. Кӗнӗ-кӗменех вӑл Павела ыталаса чуп турӗ. Ҫӳллӗ каччӑн лутра пӳлле ватӑ умӗнче пӗшкӗнме тиврӗ. Мучин куҫӗсем шывланчӗҫ.

— Иртсе лар, иртсе лар, — тӳрех кӗрекене туртрӗ ӑна Павел.