Анатолий Емельянов - Çавал сарăлсан

Кашни кунах Володя ҫӗр температурине виҫсе пӑхрӗ. Кӑнтӑрлахи апат хыҫҫӑн, градуснике ӗненмесӗр, Ҫавал хӗрринчи ҫӗмӗртлӗхе чупрӗ. Ҫук, ҫӗмӗрт ҫурӑлайман, сапакисем лаштӑрах усӑнса аннӑ, анчах чечек чӑмӑрккисем уҫӑлса каяйман. Ытти ҫулхи сӑнавсем тӑрӑх, вӑл ҫавна пӗлет, ҫӗмӗрт ҫурӑлсан, кукурузӑ акма юрать.

Кӗтнӗ вӑхӑт ҫитрӗ. Пӗр ирхине ирех Ҫавал хӗрринчи улӑха кукурузӑ вӑрлӑхӗ тиенӗ лав тухрӗ. Володя сеялкӑсен витрисем ҫине вӑрлӑхлӑха хӑй тултарчӗ, аллипе тикӗслерӗ. Малтан туп-турӗ йӗр тума ӳлӑх леш енне Гайкӑ Ваҫҫин карттусне ҫакнӑ шӑчча кайса лартрӗ. Хусканчӗ трактор. Пӗр ҫирӗм метр кайсанах сеялкӑ мӗнле акнине анса тӗрӗслерӗ:

— Витрисене сӑнаса пыр, вӑрлӑх юхать-и? — хистерӗ тракторист Ваҫҫука.

Тӗрӗс тӑваткалсем тумалли виҫӗ пӑралукне вӑл малтан хӑех анса куҫарчӗ, ҫав хушӑрах хӑйпе пӗрле акма тухнӑ ачана та вӗрентрӗ. Халиччен туман ӗҫ ҫӑмӑлах мар: е хытӑ карӑнтармастӑн, е тӗрӗс лартаймастӑн.

Малтанхи кунне ӗҫ кал-калах пымарӗ: пӗрре тракторӑн картерӗнчен системӑна ҫу пыма пӑрахрӗ. Айӑпне тупса юсассишӗн икӗ сехет иртрӗ. Ҫапах тултарчӗҫ нормӑна. Ваҫҫук та хӑнӑхсах пычӗ. Ҫамрӑк ача ҫивӗчлӗхӗ Володьӑна савӑнтарчӗ: трактор ҫавӑрӑннӑ ҫӗре виҫе пӑралукне те куҫарнӑ, тракториста турӗ тытса пыма кӑтартакан йӗр тумалли диска та антарнӑ. Улӑхра мӗн хевел тухса сӗм ҫӗрлечченех трактор сасси кӗрлере. Виҫҫӗмӗш каҫхине тракторист Ваҫҫука килне те ямарӗ:

— ГЭС пӳртӗнче ҫывӑратпӑр, — терӗ вӑл. Ҫӑвӑнма вӗсем Ҫавал хӗррине анчӗҫ. Володя пилӗк таранах хывӑнса ҫӑвӑнчӗ, Ваҫҫук аллипе питне ҫеҫ йӗпеткелерӗ.

— Мӗн сивӗрен хӑратӑн? Хывӑнсах ҫӑвӑн, — хистерӗ вӑл хӑйне пулӑшакана. — Салтака илсе кайсан, хӗлле те ҫарамасах урамра физзарядкӑ тутараҫҫӗ. Хӑнӑх.

Ҫывӑрма ӑшах пулмарӗ Ваҫҫук улӑм ури тӗпӗнче юлнӑ улӑма темиҫе ҫӗклем илсе килсе хучӗ. Вӗсене урайне тӑсӑлса выртрӗҫ. Ывӑннӑ каччӑ тӗлӗрсе кайма пуҫласанах, Ваҫҫук ӑна тӗрлӗрен ыйтусемпе аптратрӗ:

— Мӗншӗн сана Социализмла Ӗҫ Геройӗ ятне памаҫҫӗ?

— Пурне те парсан, ҫур ҫӗршыв герой пулать. Ҫывӑр.

— Гектартан пин центнер илсен, мана Мускава яраҫҫӗ-и?

«Мускава?» сасартӑк ыйхи вӗҫет Володьӑн. Ку шухӑш ӑна та канӑҫ памасть. Унӑн тахҫанах ҫӗршыв чӗрине ҫитсе курасси килет. Ӑҫтан пӗлтӗр вӑл ярассипе ярас маррине. Хыт кукар Трофим Матвеевич путевкӑ парсассӑн та урӑх колхоза сутса ямалла. Анчах епле-ха ача кӑмӑлне хуҫатӑн?

— Яраҫҫӗ. Кӗркунне кукурузӑ пухса кӗртетпӗр те, иксӗмӗр Мускава тухса каятпӑр. Выставкӑна ҫитсе куратпӑр, метрора тӑраниччен ярӑнатпӑр, университета, Кремле ҫитсе куратпӑр.

— Мавзолея кӗретпӗр-и?

— Унсӑрӑн мӗнле Мускава кайни пултӑр.

— Сана ярӗҫ те, мана ярас ҫук, — ассӑн сывлать Ваҫҫук. Унӑн айӗнчи улӑм чаштӑртатать.

— Тупрӑн юрӑ. Эпир иксӗмӗр ҫӗр гектар ҫинче ӳстеретпӗр. Асаннепе мар. Мана чӗнсессӗн, сана та чӗнеҫҫӗ. Ҫывӑр. Ҫитет халап ярса. Сана ыран виҫҫӗрех тӑрататӑп.

— Тӑхта-ха, Володя, партие миҫе ҫула ҫитсен илеҫҫӗ? — каллех аптратать Ваҫҫук.

— Тунрӑн калаҫу. Унта иксӗмӗр пеккисене илмеҫҫӗ. Малтан ӗҫпе чапа тухмалла. Ленин коммунистсем пирки мӗн каланӑ? — сасартӑк ыйтать Володя. Ку ыйтуран вӑл хӑй те хӑраса каять. Мӗн каланӑ, чӑнах? Эх, ҫакӑнта Завьялов пулсан…

— Эп ӑҫтан пӗлетӗп, — хаштах сывласа ярать Ваҫҫук.

Ӑҫтан намӑс куртӑр-ха комсорг? Ӑнлантараймасан, вӑл комсорг та мар.

— Ленин ҫапла каланӑ: малтан коммунистла ӗҫлеме вӗренмелле, вара партие кӗме юрать. Сан ӗҫӳ ҫине пӑхса ял ҫыннисем: вӑт ку Ваҫҫук, партие кӗме тивӗҫ ҫын теччӗр.

— Пин центнер илсен, эп кӑҫалах кӗресшӗн.

— Вӑт, санпала. Кам илет сана вун саккӑра ҫитмесӗр?

— Тепӗр уйӑхран эп вун ултта каятӑп. Гектартан пин центнер илсен, Василий Иванович яла килет-тӗк, тӳрех ҫапла калӗ ак: кӗр, Ваҫҫук, партие, ҫитет комсомолра тӑрса, эс самай парти этемӗ.

— Ҫывӑратӑн-и эс кӗҫӗр, парти этемӗ, е ҫук? — тарӑхнӑ пек тӑвать Володя.

— Юрӗ, ҫывӑратӑп, — тавӑрать Ваҫҫук.

Ирхине вӗсем тухӑҫ кӑвакара пуҫласанах шӑнса кайнипе вӑранчӗҫ. Ыйту палли пек хуҫланса выртнӑ Ваҫҫука Володя ҫӗклесе тӑратрӗ:

— Марш зарядкӑна! — канӑҫ памарӗ вӑл. — Чуп, чуп! Мӗн ревматизмлӑ старик пек тӑратӑн? Ху тата партие кӗресшӗн, — аллинчен ҫавӑтсах чуптарчӗ Ваҫҫука каччӑ. — Санран эп тата ҫулталӑкран чӑн-чӑн этем тӑватӑп, — ахӑлтатрӗ комсорг, пилӗк таран хывӑнна Ваҫҫука шывпа сирпӗтсе.

— Эс мана тракторпа ҫӳреме вӗрент, — пачах та кӳренмерӗ лешӗ.

— Вӗрентетӗп ҫеҫ мар, ҫулталӑкран трактора ху хӑлхуна курнӑ пек пӗлме пуҫлатӑн.

— Яланах сан шӑл йӗресси.