Генрых Далідовіч - Заходнікі

— Здаецца, я цябе, прыяцель, ведаю, — сказаў гэты старшы. У новых хромавых ботах, у суконным галіфэ і дыхтоўнай белай кашулі, рыжы і з чырванаватымі вачыма.

I Сцяпан, здаецца, недзе бачыў гэтага яшчэ маладых гадоў мужчыну.

— Ці не знаёмыя мы? — усміхнуўся той. — Ты часамі не былы паліцэйскі?

Ага, ці не камандзір гэта паліцэйскай роты ў нямецка-паліцэйскім гарнізоне, што быў у вайну ў Гле-баўцах. Пазнаўшы, Сцяпан стрымана скасіў позірк: зусім непадалёку ўкапаная ў дол і абкладзеная дзірваном зямлянка. Побач — адсунуты груд зямлі з не-калькімі зялёнымі кустамі, за грудом — лаз у яму-зямлянку. Паднёс груд, заклаў лаз — не толькі зверху, але і зблізку вельмі не ўгледзіш, што пад ім чалавечае жытло.

— Дзе быў у вайну? — запытаў былы паліцэйскі камандзір. Хамічонак ці як яго там.

— У Рубяжэвічах.

— А, усё цяпер ясна, — здагадаўся і той. — Ты бежанец-каваль. Падкоўваў аднойчы майго каня. Ну, а мяне пазнаў?

— Не зусім, — зманіў Сцяпан. — Але бачыў недзе. З-за яго, гэтага Хамічонка, летась да яго і дзядзькі Францішка прыязджаў лейтэнант з энкавэдэ, распытваў, ці не чулі яны што-небудзь пра былых паліцэйскіх. Сцяпан лічыў, што гэты Хамічонак марсянуў з немцамі, як уцяклі іншыя, аж ён во тут, у пушчы.

— Здаецца, у вайну ты нюхаўся з партызанамі, — сказаў Хамічонак, сеў і закурыў. — Цяпер на службе ў энкавэдэ?

— Не.

— А чаго тут? Скажаш, збіраеш смарчкі?

— Чуліж, уцёк…

— Але ты абмінуў не толькі свае Янкавіны, але і Пруды, Цеснавую, Налібакі.

— Заблудзіўся.

— Дык за што ж цябе ўзялі?

— Узялі дзядзьку, а потым і мяне. Кажуць, за агітацыю проціў Саветаў… У гэтую ноч прывезлі да нейкай агароджы, паверсе яе дрот. Дзядзьку павялі туды, а я ўцёк.

— Ці не былі вы ў Ваўчковым урочышчы?

— Не ведаю.

— Калі гэта ўсё так, то, прыяцель, гэта — сур'ёзна. Там па начах заводзяць машыны і пры іх святле расстрэльваюць люд з бліжэйшых раёнаў. — Схамянуўся. — Але чаму іменна цябе захацелі пусціць у расход? Ты ж партызанскі паслугач!

— Схапілі па даносе старшыні нашага сельсавета. Кураглядава.

— Праверым, — прамовіў той, а пасля, затрымліваю-чы позірк на яго ўсё яшчэ мокрых портках, зміласцівіў-ся: — Дайце, хлопцы, яму сухую апратку. I шклянку самагнёту падайце. Праўду кажа — падумаем, як выратаваць, ілжэ — расстраляем.

— Не маніў, прыяцель, — сказаў яму праз некалькі дзён ужо ў цёплай зямлянцы Хамічонак. — Мае людзі пабылі ў тваіх Янкавінах і пачулі: сапраўды, цябе шукаюць органы. У тваёй хаце і ў доме твайго дзядзькі — засада…

Сцяпан нічога не адказаў, прыгнечана маўчаў. Ну-дзіўся гэтыя дні не меней, чым у зняволенні ў Вянках. Не піў, не гуляў у карты, як іншыя, мала еў і не мог спаць.

— Так што, прыяцель, табе няма дзе дзецца, апроч нас… Ну, самае вялікае можаш стаць дзіком-адзінцом. Дадому альбо ў раён не патыкайся: адразу схопяць і паставяць да сцяны…

«Божа мой! — не мог устояць супраць адчаю. — Да чаго давялі! Да зладзеяў і бандзюг!»

— Ну, а дзядзькі твайго, канечне, ужо няма, — прамовіў Хамічонак. — Пальнулі з рэвальвера ў патыліцу і засыпалі зямлёй у адной, як кажуць, брацкай магіле… Чулі і бачылі, як гэта робяць…

Тут, у зямлянцы, схаваўшыся ад дажджу, было не-калькі чалавек: рашучы і смелы Хамічонак, пахмурны і, як адчувалася, бязлітасны яго целаахоўнік (былы падна-чалены па паліцыі), Сцяпан і Філіповіч.

Як уведаў ужо Сцяпан, гэты Філіповіч — сярэдніх гадоў, высокі, светлавалосы і блакітнавокі — адмысловы чалавек. Недзе з-пад Слуцка, адзін з ацалелых нашчад-каў тых, хто ў лістападзе-снежні 1920 года падымаў слуцкае паўстанне супраць Савецкай улады і ладзіў Слуцкую Раду, ён на другім годзе вайны падаўся ў Германію, вучыўся ў нейкай нямецка-беларускай сакрэтнай школе, быў у «арміі Езавітава», пасля вайны трапіў да амерыканцаў, а тыя вось нядаўна скінулі яго з самалёта сюды, у Заходнюю Беларусь. З рацыяй і з вялікімі грашыма. Прызямліўся на парашуце, адразу трапіў у рукі да Хамічонка, а гэты, як хваліліся сябры верхаводы, прыставіўшы нож да горла, здолеў выцягнуць з яго ўсё. Карацей, па-простаму Філіповіч — шпіён.

Было вельмі добра відаць: Філіповіч не рады, што му-сіць быць з крымінальнай бандай. А вось калі прывялі сюды яго, Сцяпана, ажывіўся і зацікавіўся ім.

— Дык за што вас і дзядзьку, спадар Сцяпан, зняволілі? — запытаў ён цяпер, маючы ўжо права размаўляць з «высветленай асобай».

Хамічонак, дазваляючы перамовіцца ім, палітыч-ным, тым не менш паблажліва з іх усміхнуўся.