Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

— Зірні,— сказаў Міхась гэтаму самаму Толю Цыгану.

— Вось прыдумаў, Бабашка! I рад яшчэ, як невядома што! — сказаў Цыган. A ўсё ж прыгнуўся да Міхасёвага акенца i пачаў цікаваць.

— Дзядулю бачыш каля плота? — спытаўся Міхась.

— Бачыш, бачыш… Я яго знаю, не толькі што бачу. Гэта ж, Бабашка ты, Якуб Колас. Ён у друкарню прыходзіў аднойчы. Мне тады завуч паказваў. Відаць, новую кніжку прыносіў. О, паглядзі,— сказаў Толя, зноў прыгнуўшыся да акенца, — ён i цяпер у друкарню ідзе. Вунь i папка пад пахай, таксама як той раз…

Дзе там глядзець у акенца! Міхась хапіў шапку i выбег на ганак.

Дзеля таго, каб Якуб Колас звярнуў увагу на маленькага друкарскага вучня, хлопчыку трэба было хаця б прывітацца. А ён стаяў, дашчэнту разгубіўшыся ад захаплення. Ды дзе там, зрэшты! — толькі ад прывітання, можа, нават i Кол асу цяжка было б здагадацца, што рабілася ў той час у Міхасёвай душы… Дзеля гэтага трэба было б шмат аб чым расказаць.

Нерад усім трэба было б сказаць, што ў гэтай маленькай друкарскай Бабашцы, нягледзячы на яго пятнаццаць год, жыве зусім сталае сэрца. I аб тым расказаць, дзе i як яно, гэтае сэрца, так хутка паста лела.

Фашысцкія бомбы не далі Міхасю скончыць нават чацвёртага класа. Замест школы хлопчык пайшоў з бацькамі ў лес, да партызан. Расказваць бы пра тое, як ён сядзеў у балоце ў час апошыяй блакады, як яго там знайшла i выцягнула за нагу аўчарка… Фашысты спачатку білі яго таксама, як усіх дарослых, а потым разам з дарослымі везлі ў таварным вагоне. Сёння ён ведае, што ix тады везлі паліць у печах трасцянецкага лагера смерці. Тады ён гзтага не ведаў, таксама як не ведаў ніхто з дарослых. Не ведаў, але не хацеў, каб яго вёз некуды пракляты, ненавісны фрыц. Бабашка скочыў у прыадчыненыя дзверы вагона, куляўся, быццам падстрэлены заяц, з высокага насыпу пад адхон. Па ім стралялі — але дарзмна.

Пасля трэба было б яшчэ расказачь пра тое, як ён вярнуўся дахаты, у спаленую вёску. Толькі з мамай i Верай, старэйшай сястрой, бо тата ix адразу пайшоў удагон за ворагам. Расказаць бы пра тое, як маленькі чатырнаццацігадовы хлапчук ішоў сюды цэлых сорак кіламетраў пеша. Лідзія Пятроўна, настаўніца, прачытала ў газеце, што тут адкрываецца школа, у якой будуць вучыць друкаваць кніжкі. I ён адразу пайшоў. Як ён блуісаў па вуліцах зусім незнаёмага горада, паку ль не знайшоў сабе сякога-такога прытулку!.. Як ён думаў пра хлеб, пакуль для ix не наладзілася сталоўка.! Як ён мёрз у сваім летніку, пакуль ім не выдалі форменнай вопраткі!.. Расказаць аб гэтым трэба было б хоць бы для таго, каб давесці, што ён, Міхась, нічога не збаяўся. Што вось дамогся свайго: ён тут хутка закончыць вучобу i будзе па-сапраўднаму друкаваць кніжкі. Надрукуе тады i дзядулевы — усе тыя казкі i вершы, што так хвалявалі калісьці малога Міхаську…

Трэба, безумоўна, трэба было б пра ўсё гэта расказаць. Але Бабашка не асмеліўся, ды i не паспеў. Ён так разгубіўся, што нават не змог прывітацца.

Вялікія вокны друкарні зусім замураваныя дзівоснымі ўзорамі дзеда-мароза. За імі — над горадам — позняя ноч. A ў цэху — гул машын, аднастайны, як гоман марскога прыбою.

З-пад барабана на доўгія лучыны «пальцаў» няспынна плывуць аддрукаваныя аркушы. Маленькі друкар Міхась Лазунок сочыць за імі i марыць.

…Ашто, каб цяпер — адчыняюцца раптам дзверы i ўваходзіць той самы дзядуля. Яшчэ больш: ён падыходзіць сюды, да машыны, i спачатку не кажа нічога, а проста бярэ верхні аркуш i моўчкі глядзіць. I толькi ўбачыўшы, як спраўна Міхась Лазунок друкуе яго Талаша, дзядуля кажа: «А як жа ты называется, хлопча?»

«Ох ты, таксама надумаўся! — прыемна ўздрыгвае Міхась, як быццам прачынаючыся ад салодкай дрымоты. — Чаго ён пойдзе сюды так позна. Зрэшты, без пропуска яго i не ўпусцяць. Ды i наогул ніколі ён сюды i не хадзіў…

А чаму б яму i не прыйсді? — зноў вяртаюцца цёплыя мары. — I пропуска яму ніякага не трэба: яго сам дырэктар прывёў бы. Тут я кнігу яго друкую, дык як жа яму не зірнуць! А што, як, i праўда, цяпер…» Ох, вы, мары! Неверыцца, не верыцца, а потым зноў — цік! — i паглядзіш на дзверы. Немагчымае здасца настолькі магчымым, што па ўсім табе раптам забегаюць салодка-казытлівыя мурашкі. Апусціш над працай галаву — i здаецца, што вось ён, дзядуля, стаіць над табой i глядзіць… Зробіцца неяк горача-горача, добра-добра. Проста так-такі i верыш, што вось ён стаіць…

— Ну, памочнік, як справы?

Ох ты!.. Ну, чаго, гэта ж майстар. Іван Сымонавіч глядзіць на Міхася i ўсміхаецца.

— Бачыш, — кажа ён, памаўчаўшы, — глядзець трэба пільна, уважна, а задумвацца лішне каля машыны не варта. Наша, брат, справа з табой такая, што мы нічога асаблівага не прыдумаем. «Дрыгвы» мы, братка, з табой ке напішам. А за гэтую штучку дык нам будзе брыдка.