Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Лапінка ажыў.

— Якое, Алёша, ён сам, як людзі.

— Саматугам?

— Якое! Не ведаеш хіба, як у нас дровы возяць па-шляхецку? На сабе. Высеча цялеж, — на плечы і панёс. Кожнай раніцы, як ваўкі, так і сунуцца з кустоў…

— Проша пана, далікатна, — засмяяўся госць. — Яшчэ б зонцікі пабралі, каб не капала з галля… А каб вас з вашым панствам. I ты ўжо, бачыш, шляхціц, пан: дровы на сыне возіш…

— Ну, убіўся ў вароны — каркай так, як і оны. Чым я не пан? — емяяўся Лапінка. — Ем ваду, п'ю ваду, умываюся і разліваю…

— Э, братка, няма лепш, як у нас лес крадуць. Пашлеш разведку, а сам — назіркам. Махнеш пень, ачок семдзесят — восемдзесят, ды справішся за дзень разоў два-тры. О, гэта хоць варта заходу. А што ж ты, як той казаў, не пад'еў, а толькі замурзаўся.

— Што ты раўняеш, Алёша. Куды я, чарвяк той няшчасны. Я рад, што хоць гэтак, як людзі. Каб гэта конь ды сам быў чалавекам. Раней наймаў, а цяпер і я, як усе.

— Па-панску, — гыкнуў госць, — пад зонцікам. Эх вы, шляхта, шляхта!..

— Не магу, Алёша, і сам ніяк прывыкнуць. Няма каб гэта проста, па-свойму, па-людску, а ўсё козырам. Бабка тая забрынданая ў хату ўвойдзе і то: «Дзень добры панам». А ёй усе з такімі важнымі відамі: «Дзень добры, пані». Няма таго, каб цётка ці бабуля. На саломе спяць, зубамі ішчуцца, а панства…

— Ты ўжо не малоў бы, дальбог, — не вытрымала Марта. — От, тушы лямпу ды еш!

— Што, не праўда? — агрызнуўся Лапінка. Аднак устаў, хукнуў на лямпу — раз і яшчз раз — і сеў.— Без агню відна, — сказаў.— Ну, дык нясі там другое, чаго ж… — I калі Марта выйшла ў кухню са скава-родкай, ён зашаптаў да госця: — Маёй пані не падабаецца, бачыш. Таксама шляхцянка.

— Будзеш малоць-малоць, — казала Марта, несучы на стол зацірку, — а зараз яшчэ тое трапло прыйдзе. Хай бы лепш Косцік ішоў хутчэй, а то зноў прычэпіцца, прапаведаваць будзе, дальбог.

— А хто гэта? — спытаўся госць, беручыся за лыжку.

— Вучань мой, брат Міша.

— Як гэта: брат? Адкуль ты ўзяў яго?

— Гэта, Алёшачка, брат ва Хрысце. З Зарэчча адзін, бапціст. Пяцідзесятнікі — так яны называюцца.

— А чаго ж вы яго баіцёся?

— От, — адказала Марта, — воўк сабакі не баіцца, але не хоча звягі слухаць, дальбог. А мой яму патурае…

— Няможна гэтак, Мартачка, — перабіў яе Лапінка. — Ён не сваё гаворыць. Напісана: «Не ўкрадзі». Ну, ён і стаіць за слова гасподняе. Крычыць на мяне, што Косцік ходзіць лес красці. Грэх. I кароўку на панскім папары папасвіць — таксама грэх. Вось ён які, брат Міша. Жывуць яны спраўна, на ўсё Зарэчча. Ён — старэйшы сын у бацькі, смятаннічак, дваццаты год, голас звонкі, сам без ніякага клопату, чысты, гладкі…

— Нябось, каб свайго не было, дык папасвіў бы, — умяшалася Марта.

Госць аблізаў апошні раз лыжку, палажыў яе.

— Грэх… — пачаў ён.

— Ешце яшчэ, дальбог, — перасцігнула Марта.

— Не, дзякую, — устаў дзядзька Алесь. — Грэх… — сказаў ён, вымаючы капшук з махоркай. — Грэх, як той казаў, у мех ды кіем па баку. А яны загарнулі паўсвету — і не грэх. Гэта, брат, адна крамка: папы з багатымі. А ты, наш брат, бядняк, — хоць здохні. I ты вось дзень і ноч сохнеш з іголкай, а ў хаце палена дроў няма. Не, братка, хто, як той казаў, у лесе не крадзе — той у хаце не гаспадар. Прыказка спрадвеку. Сам накраў, аблажыўся, а ты, як той казаў, голы, дык будзь яшчэ і святы.

— Яно гэтак, Алёшачка, — ажывіўся Лапінка. — Пяць з палавінай злотаў адна метра дроў, тры злоты хурманка. I едзеш вунь на той свет, у пушчу. А мне тут сохні колькі дзён за вазок. А надоўга яго хопіць? А хлеб, а адзецца, абуцца? А тут табе, і праўда, лес пад бокам, ды няможна. I сам не гам, і нікому не дам. Не, самі-то яны гамаюць, толькі ты на яго паглядай, як той цюцька… А паглядзіш ізноў, па Івангеллю… напісана ж такі…

— Напісана… — перабіў госць. — Ты скажы, чаго яшчэ не напісана дагэтуль? А ў Івангеллі хіба не сказана, што «горы і долы выраўноўвайце»? Не казаў хіба той самы Ісус: «Гора вам, багатыя»? Казаў?

— Казаў, Алёшачка…

— Ну, бачыш. У гэтым уся праграма: падзяліся, як з братам. А гэтыя што, бапцісты твае, — толькі іншых дакараць. Як збяруцца разам, дык, э-тэ-тэ, хоць ты да раны яго прылажы, аж пацее з любві, а разыдуцца — кожны святы да сябе рукой горне. Ён табе прапаведуе, мне. Пеклам нас страшыць. Дзе ты знойдзеш горшае пекла, як тут? Ты пайдзі вунь тым, што арудуюць намі, скажы, што грэх… Я іх бачыў адзін раз, ды і то сказаў, годзе. Іду гэта па Зарэччы, чую, у хаце адной аж на сцену лезе народ, лямант, візг!.. Што гэта, пытаюся. Моляцца, кажа. Увайшлі мы. А каб вас з вашай малітвай. О ды о! А пасля, братка, як паднялі тарарам — хоць уцякай!..