Іван Шамякін: Снежныя зімы

Агледзеўшы прыдзірліва стол (былі запрошаны ўсе — шафёры, камендант, кухар), Антанюк сказаў у сваю талерку, ні да кога не звяртаючыся:

— Не бачу галоўнага паляўнічага — егера.

Усім зрабілася няёмка, нават п’яненькі Кляпнёў разгубіўся. Будыка не на жарт спалохаўся: чорт яго прынёс, гэтага ўзлаванага адстаўніка, сапсуе абедню, а калі яшчэ вып’е — не абярэшся бяды.

Але Іван Васільевіч піў вельмі стрымана, быў добры, нікому настрою больш не псаваў, наадварот, весяліў паляўнічымі расказамі.

Абедню сапсаваў Кляпнёў — пад канец вячэры споўз пад стол і загаўкаў па-сабачы.

Іван Васільевіч разумеў жончыны трывогі і клопаты. Усё замужняе жыццё яна перажывала, бадай, пакутавала ад таго, што муж мала быў дома — з ёй, з дзецьмі, часта затрымліваўся вечарамі, часта выязджаў у камандзіроўкі, а ў выхадныя, святочныя дні — на паляванне.

Цяпер жа ёй здаецца, што ён замнога сядзіць дома, замнога думае, чытае. А яна лічыць, што для яго шкодна і адно і другое. Пра што ён можа думаць? Вядома ж, пра тое, што яго пакрыўдзілі, зрабілі заўчасна старым. А такія думкі, як сцвярджае медыцына, выклікаюць шкодныя эмоцыі. (Вольга Усцінаўна акуратна чытала часопіс «Здоровье».) Эмоцыі такія ў яго ўзросце могуць прывесці да цяжкіх змен у сардэчна-сасудзістай сістэме. Чытаць многа — не тыя вочы: даўно ўжо скардзіўся, што ад чытання баліць галава.

Вольга, начытаўшыся «Здоровья», лічыла, што для людзей іх гадоў галоўнае — дзейнасць. Недарэмна сама яна пасля працяглага перапынку — пакуль не выгадавала дзяцей! — пайшла на працу.

Іван Васільевіч бачыў: жонка моцна перажывае, што ён, яшчэ зусім здаровы мужчына, мусіў стаць пенсіянерам. Два гады жыве без калектыву, без людзей. А раней жа і дня не мог пражыць без супрацоўнікаў. А Вольга пераканана, што ў старасці чалавеку больш, чым нават у маладосці, патрэбны людзі.

Івана Васільевіча здзіўляла да гумарыстычнага замілавання, што Вольга, жанчына практычная, вельмі зямная, пад старасць робіцца такая кніжна-правільная.

Зрэдку і яго палохала, што ён як бы ўваходзіць у гэтую ролю — пенсіянера. Як прыступы болю ад каменя ў печані, гэтак жа раптоўна, без асэнсаванай прычыны, з’яўляліся часам страх і роспач. Але, на шчасце, не надоўга — на хвіліны. А так звычайна ён ставіўся з гумарам і да свайго новага становішча і да жончыных хваляванняў. А калі сядзеў падоўгу дома ў адзіноце, то зусім не адтаго, што яго скоўваў цяжкі роздум над уласным лёсам, як здавалася жонцы. Не. Часам ён проста бяздумна адпачываў пасля многіх год напружанай працы, часам паглыбляўся ва ўспаміны, а часцей за ўсё — проста іграў ролю, якую выдумала Вольга, забаўляўся, каб яшчэ больш занепакоіць яе і прымусіць глядзець за ім, як за малым. Ён не лічыў гэта жорсткім у адносінах да жонкі, бо не меў ні злосці, ні крыўды, і яе павялічаная ўвага да яго перажыванняў не раздражняла. Ён разумеў: гэта ў першую чаргу патрэбна ёй самой, без такіх клопатаў і хваляванняў жыццё яе збяднела б. Адно не спадабалася, і ён выявіў своеасаблівы пратэст. З паўгода назад ён пачаў употай, уначы, запісваць свае партызанскія ўспаміны. Вольга гэтак жа ўпотай пачала чытаць кожны запіс. Адшуквала рукапіс, дзе б ён ні схаваў,— у сваёй кватэры яна ўсё магла знайсці.

Іван Васільевіч узлаваўся і кінуў пісаць. Навошта? Нямала гэтых успамінаў напісалі без яго. І нямала няпраўды. Без намеру надрукавацца, без цэнзуры — жончынай, чытацкай, без хованкі, ён, магчыма, здолеў бы напісаць што-небудзь цікавае. А так — не.

Тыдзень назад, калі «ворага траў» папрасілі пайсці на ганаровую пенсію, гэтак жа, як некалі яго, Антанюка, Вольга Усцінаўна сказала, узрадаваная:

— Ваня, можа цяпер цябе вернуць на работу?

— А я не хачу! Мне добра пенсіянерам!

Ён сам не разумеў, чаму ўзлаваўся, і, сказаўшы няпраўду, спалохаў і засмуціў жонку.

Дзіўна: адстаўка чалавека, з якім ён, Антанюк, шмат у чым не быў згодзен і праз суб’ектыўнае пражэкцёрства якога несправядліва пакараны, не ўзрадавала. Толькі нагадала боль, які перажыў у тыя дні, калі рашаўся яго ўласны лёс. Тут жонка хвалявалася не без падстаў: апошнія дні ён, і праўда, жыў у цяжкім роздуме. З трывогай, з надзеяй. Зноў спрачаўся са сваімі праціўнікамі, сапраўднымі і ўяўнымі,— з людзьмі, якія кіравалі ім, з былымі сябрамі і — вельмі можа здарыцца — заўтрашнімі супрацоўнікамі. Але найбольш — з сынам…

«Ах, дзеці, дзеці! Я жыў для вас, працаваў для вас. І мне хочацца аднаго: каб хоць адзін з вас зразумеў гэта і сказаў дзякуй. Не за тое, што я нарадзіў вас, выгадаваў, вывеў у людзі. За работу, якую я рабіў для ўсіх. Для ўсіх дзяцей».