Мікалай Гогаль - Мёртвыя душы

Чычыкаў абразіўся такой заўвагай. Ужо кожны выраз, хоць крыху грубы, ці абражаючы добрапрыстойнасць, быў яму непрыемны. Ён нават не любіў дапускаць з сабой ні ў якім выпадку фамільярнага абыходжання, хіба толькі, калі асоба была занадта высокага звання. I таму цяпер ён зусім пакрыўдзіўся.

«Дальбог, павесіў-бы», паўтарыў Наздроў: «я табе кажу гэта шчыра, не для таго, каб цябе пакрыўдзіць, а проста па-сяброўску кажу».

«Усяму ёсць межы», сказаў Чычыкаў з пачуццём годнасці. «Калі хочаш пафарсіць падобнымі размовамі, дык ідзі ў казармы», і потым дадаў: «не хочаш падараваць, дык прадай».

«Прадаць! Ды я-ж ведаю цябе, ты-ж падлюга, ты-ж дорага не дасі за іх?»

«Эх, ды ты-ж таксама спрыцён! глядзі ты! што яны ў цябе брыльянтавыя, ці што?»

«Ну, так і ёсць. Я ўжо цябе ведаў».

«Злітуйся, брат, што ў цябе за жыдоўскае пабуджэнне? Ты-б павінен проста аддаць іх мне».

«Ну, паслухай, каб давесці табе, што я зусім не які-небудзь скнара, я не вазьму за іх нічога. Купі ў мяне жарабца, я табе аддам іх у прыдачу».

«Злітуйся, навошта-ж мне жарабец?» сказаў Чычыкаў, сапраўды здзіўлены такой прапановай.

«Як навошта? Ды я-ж за яго заплаціў дзесяць тысяч, а табе аддаю за чатыры».

«Ды нашто мне жарабец? Завода я не трымаю».

«Ды паслухай, ты не разумееш: я-ж з цябе вазьму цяпер усяго толькі тры тысячы, а астатнюю тысячу ты можаш заплаціць мне пасля».

«Ды не патрэбен мне жарабец, бог з ім!»

«Ну, купі буланую кабылу».

«I кабылы не трэба».

«За кабылу і за шэрага каня, якога ты ў мяне бачыў, вазьму я з цябе толькі дзве тысячы».

«Ды не патрэбны мне коні».

«Ты іх прадасі: табе на першым кірмашы дадуць за іх у тры разы больш».

«Дык лепш ты іх сам прадай, калі ўпэўнен, што выгадаеш у тры разы».

«Я ведаю, што выгадаю, ды мне хочацца, каб і ты меў карысць».

Чычыкаў падзякаваў за прыязнасць і рашуча адмовіўся і ад шэрага каня, і ад буланай кабылы.

«Ну, дык купі сабак. Я табе прадам такую пару, проста мароз па скуры ідзе! брудастая, з вусамі, поўсць стаіць угору, як шчаціна. Бачкаватасць рэбраў неймаверная, лапа ўся ў камяку — зямлі не кране!»

«Ды навошта мне сабакі? Я-ж не паляўнічы».

«Ды мне хочацца, каб у цябе былі сабакі. Паслухай, калі ўжо не хочаш сабак, дык купі ў мяне шарманку, цудоўная шарманка; самому, як сумленны чалавек, абышлася паўтары тысячы; табе аддаю за 900 рублёў».

«Ды навошта-ж мне шарманка? Я-ж не немец, каб, цягаючыся з ёй па дарогах, выпрошваць грошы».

«Ды гэта-ж не такая шарманка, як носяць немцы. Гэта арган; паглядзі знарок: уся з чырвонага дрэва. Вось я табе пакажу яе яшчэ!» Тут Наздроў, схапіўшы за руку Чычыкава, пачаў цягнуць яго ў другі пакой, і, як той ні ўпіраўся нагамі ў падлогу і ні запэўняў, што ён ведае ўжо, якая шарманка, але павінен быў пачуць яшчэ раз, якім чынам паехаў у паход Мальбруг. «Калі ты не хочаш на грошы, дык вось што: слухай: я табе дам шарманку і ўсе, колькі іх ёсць у мяне, мёртвыя душы, а ты мне дай сваю брычку і трыста рублёў прыдачы».

«Ну, вось яшчэ, а я-ж у чым паеду?»

«Я табе дам другую брычку. Вось пойдзем у адрыну, я табе пакажу яе! Ты яе толькі перафарбуеш, і будзе дзіва брычка».

«Эх, як яго няўрымслівы д’ябал апанаваў!» падумаў сам сабе Чычыкаў, і наважыў, чаго-б гэта ні каштавала, адчапіцца ад усякіх брычак, шарманак і ўсіх рознастайных сабак, не гледзячы на неймаверную бачкаватасць рэбраў і камякаватасць лап.

«Дык-жа брычка, шарманка і мёртвыя душы, усё разам.»

«Не хачу», сказаў яшчэ раз Чычыкаў.

«Чаму-ж ты не хочаш?»

«Таму, што проста не хачу, ды і годзе».

«Які ты, дапраўды, такі! з табой, як я бачу, нельга, як водзіцца паміж добрымі прыяцелямі і таварышамі, такі, дапраўды! адразу відаць, што дваісты чалавек!»

«Ды што-ж я, дурань, ці што? Ты памяркуй сам: нашто набываць рэч, якая мне зусім не патрэбна!»

«Ну, ужо, калі ласка, не гавары. Цяпер я надта добра цябе ведаю. Такая, дапраўды, ракалія! Ну, слухай, хочаш скінем у банчык. Я пастаўлю ўсіх памершых на карту, шарманку таксама».

«Ну, адважвацца ў банк, значыць ісці на невядомае», гаварыў Чычыкаў, і між іншым глянуў скоса на карты, якія былі ў яго руках. Абедзве таліі яму здаліся вельмі падобнымі на штучныя, і сам крап глядзеў вельмі падазрона.

«Чаму-ж невядомае?» сказаў Наздроў. «Нічога невядомага! Калі толькі на тваім баку шчасце, ты можаш выгуляць чортаву прорву. Вунь яна! гэтакае шчасце!» гаварыў ён, пачынаючы кідаць карты для ўзбуджэння задору: «гэтакае шчасце! гэтакае шчасце! вунь: так і б’е! вось тая праклятая дзевятка, на якой я ўсё прасадзіў! Адчуваў, што прадасць, ды ўжо, зажмурыўшы вочы, думаю сабе: чорт цябе пабяры, прадавай, праклятая!» Калі Наздроў гэта гаварыў, Парфірый прынёс бутэльку. Але Чычыкаў рашуча адмовіўся як гуляць у карты, так і піць.