Гэнрых Сенкевіч - Бартэк пераможнік

— Дык, значыцца, да прыкладу сказаць, яны й маёй Магдзе не даравалі-б?

— Яны й старых не абмінаюць.

— О, — крыкнуў Бартэк гэткім тонам, як быццам хацеў гэтым сказаць: ну, калі так, дык я ўжо ім дам.

Яму здавалася, гато гэта ўжо занадта. Гарэлку хай сабе ціхачом правозяць, а датычна Магды—даруй цяпер. Бартэк пачаў глядзець цяпер на гэту вайну з пункту гледжаньня ўласных інтарэсаў і пачуў нейкую бадзёрасьць пры думцы, што гэтулькі гарматаў і войска йдзе бараніць Магду, якой пагражае францускае валачайства. Кулакі яго нявольна зашчаміліся, і страх перад французамі зьмяшаўся ў яго розуме з ненавісьцю да іх. Ен прыйшоў да перакананьня, што ўжо нічога не парадзіш, што трэба йсьці. Тымчасам надыйшла ноч. Сьцямнела. Вагоны, едучы па няроўных рэйках, моцна важгаліся, і ў тахту з іхнімі рухамі гойдаліся направа і налева каскі і штыхі.

Прайшла гадзіна, другая. З коміна паравозу выляталі мільёны іскраў, якія скрыжоўваліся паміж сабою ў цемнаце. Бартэк доўга ня мог заснуць: як тыя іскры ў паветры, — гэтак у яго ў галаве мігцелі думкі аб вайне, аб Магдзе, аб Пагнэмбіне, аб французах і немцах. Яму здавалася, што калі-б ён навет хацеў, дык ужо ня мог-бы ўстаць з гэтае лаўкі, на якой сядзеў. Нарэшце, Бартэк заснуў, але нездаровым паўсном. Сьніў ён, быццам яго Лысы кусаецца з Войткавым Бурым ды гэтак, што шэрсьць ляціць касмакамі. Ен схапіў палку, каб іх памірыць, як раптам бачыць ужо нешта іншае: каля Магды сядзіць француз, чорны, як сьвятая зямля, а Магда рада, — сьмяецца і вышчарае зубы. Іншыя французы сьмяюцца з Бартэка і паказваюць на яго пальцамі... Гэта напэўна паравоз шуміць, але яму прыдаецца, быццам французы кажуць: Магда! Магда! Магда! Бартэк крычыць: ціха, зладзеі! пусьцеце бабу! А яны ўсё: Магда! Магда! Магда! Лысы і Буры брэшуць, цэлы Пагнэмбін крычыць: не давай бабы! а ён быццам зьвязаны. Нарэшце, Бартэк рвануўся, — вяроўкі парваліся, і ён хап за валасы француза, ды раптам...

I раптам ён чуе моцны боль, як-бы хто ўдарыў. Бартэк прачыхаецца і ўстае на ногі. Усе жаўнеры ў вагоне абудзіліся, ўсе пытаюцца, што сталася. Аказваецца, што небарака Бартэк праз сон схапіў унтэр-афіцэра за бараду, і вось цяпер ён стаіць, выцягнуўшыся, як струна, трымае пад брыль, а унтэр-афіцэр махае рукамі і крычыць, як шалёны!

— Ach Sie! Dammes Vich aus der Polakei Hau, ich den Lummel in die Fresse, das ihm di Zähne sektionsweise, aus dem Maule herausflegen werden. (Ах ты! дурная польская жывёла. Я гэтак лясну табе па мордзе, што твае зубы павылятаюць).

Унтэр-афіцэр навет ахрып ад злосьці. а Бартэк усё стаіць і трымае пад брыль. Жаўнеры ледзь стрымліваюцца ад сьмеху, але баяцца, таму што з вуснаў унтэр-афіцэра разьлягаюцца апошнія стрэлы: Ein polnischer Ochse! (польскі бык!) Ochse aus Podolien! (падольскі бык!).

Нарэшце, ўсё сьціхла. Бартэк сеў на ранейшае месца. Ен пачуваў, што шчака ў яго пачынае пухнуць, а паравоз, як на злосьць, усё паўтараў:

— Магда! Магда! Магда!

Раніца. Белае сьвятло асьвятляе сонныя і змораныя твары. На лаўках у бязладзьдзі сьпяць жаўнеры. Адны з галавамі, схіленымі на грудзі, іншыя — з задранымі назад. Зарніца асьвятляе рожавым сьвятлом увесь сьвет. У паветры здорава і халадкавата. Жаўнеры будзяцца і пры сьвятле зарніцы бачаць нейкі незнаёмы ім край. Дзе цяпер Пагнэмбін, дзе Вялікая й Малая Кшывда, дзе Мізэроў? Гэта ўжо чужына, тут усё інакшае. Навакола відаць узгоркі, абросшыя дубамі, ў далінах — хаты з чырвонымі чарапічнымі стрэхамі, хаты прыгожыя і ўквечаныя кучаравым вінаградам. Дзе-ня-дзе ўзьнімаюцца касьцёлы з востраверхімі званьніцамі, дзе-ня-дзе фабрыкі з доўгімі камінамі, з якіх выходзіць дым. Толькі тут неяк цеснавата, няма гэткіх шырокіх раўнінаў, як у Польшчы. Затое людзей грамада. Мігцяць вёскі і месты. Цягнік, ня спыняючыся, праяжджае каля шмат якіх маленькіх станцыяў. Нешта, аднак-жа, здарылася, таму што ўсюды відаць натаўпы народу. Сонца памаленечку вылазіць з-за гораў, жаўнеры пачынаюць гучна маліцца, сонечныя косы асьвятляюць твары гэтых людзей, якія, задумаўшыся, моляцца.

Тымчасам цягнік спыняецца на галоўнай станцыі. Натаўп народу адразу яго абступае: ужо ёсьць весткі з тэатру вайны. Перамога! Перамога! Некалькі гадзін назад прыйшлі тэлеграмы.

Усе часалі паражэньняў, і праз гэта, калі прыйшла добрая вестка, — радасьць народу бязьмежная. Людзі, поўапраненыя, выбеглі з сваіх хатаў і пасьпяшылі на станцыю. На стрэхах некаторых хатаў ужо цялеплюцца сьцягі, ў натаўпе махаюць хустачкамі. Да вокнаў вагонаў падносяць піва, табаку й цыгары. Энтузыязм нязвычайны, твары зіхацяць. Wacht am Rhein гудзе, як бура. Некаторыя з радасьці плачуць, іншыя абнімаюцца. Unser Frie разьбіў дашчэнту непрыяцеля! забраны гарматы, штандары. Пад уплывам шляхотнага энтузыязму натаўп аддае жаўнерам усё, што ёсьць. Жаўнеры весялеюць і таксама пачынаюць пеяць. Вагоны дрыжаць ад моцных мужчынскіх галасоў, і натаўп са зьдзіўленьнем слухае незразумелыя словы песьні. Die Polen! Die Polen!—чуецца шэпт у натаўпе, які стаіць каля вагонаў, дзівіцца з выгляду жаўнераў і разам з тым, цешыцца, чуючы оасказы аб страшэннай мужнасьці гэтых польскіх палкоў.