Гэнрых Сенкевіч - Бартэк пераможнік

— Табе якое дзела? Was? done diner, разумееш?

Магда, як відаць, пачынала злаваць.

— Паякому гэта мы гутарым? Хіба ня ўме-еш папольску? Што з цябе зрабілі?

— Дай мне есьці!

— Марш у хату!

Усякая каманда рабіла на Бартэка неадбойчае ўражаньне. I вось цяпер, пачуўшы слова „марш!", ён выпрастаўся, выцягнуў рукі па швох і, зрабіўшы паўзварот, памаршаваў у паказаным кірунку. I толькі на парозе Бартэк апамятаўся і са зьдзіўленьнем зірнуў на Магду.

— Ну, што ты, Магда? што ты?

— Марш! марш!

Бартэк увайшоў у хату, але тут-жа на парозе ўпаў. Гарэлка моцна разабрала яго. Ен засьпяваў, а пасьля абвбў вокам хату, шукаючы Франка. Бартэк вавет сказаў: morgen Kerl! хаця Франка ня было. Рыцар наш зарагатаў, зрабіў адзін крок вельмі вялікі, пасьля два крокі вельмі маленечкія, крыкнуў: гура! і выцягнуўся на кушэтцы. Пад вечар Бартэк устаў, прывітаўся з Франкам і, выпрасіўшы ў Магды з дзесяток фэнігаў, урачыста пайшоў у карчму. Слава аб яго дзеях распаўсюджылася ў Пагнэмбіне яшчэ да яго прыходу. таму што некаторыя жаўнеры з іншых кампаніяў таго самага палку, вярнуўшыся раней, расказвалі аб яго дзеяньнях каля Гравэлёту і Сэдану. А цяпер, калі ў вёсцы стахаведамым, што пераможнік у карчме, дык усе ранейшыя таварышы зараз-жа пасьпяшаліся да яго.

I вось сядзіць наш Бартэк за сталом, але саўсім іншы, як раней. Ен, калісьці гэткі дабрадушны, ціхі, цяпер стукае кулаком па стале і з павагаю балбоча, як індык.

— А памятаеце, хлопцы, — кажа ён, — як я тады адлупцаваў французаў: што сказаў Штэйнмэц?

— Як-жа ня помніць.

— Чаго толькі не казалі аб французах, палохалі імі, а гэта слабы народ. Яны салату ядуць, як зайцы, і праз гэта ўцякаюць, як зайцы. Піва яны ня п‘юць, толькі віно.

— Так.

— Аднаго разу мы палілі нейкую вёску, дык яны выцягвалі да нас рукі і крычалі: pitié! pitié, а гэта азначала, што яны дадуць нам піць, абы толькі даць ім спакой. Але мы не зьвярталі на іх увагі.

— Значыцца, можна зразумець тое, што яны гавораць? — спытаўся малады парабак.

— Ты не зразумееш, таму што ты дурны, а я разумею. Done dipe, разумееш?

— Што вы кажаце?

— А Парыж бачылі? Вось там былі баі, адзін за адным. Але мы ў кожным пабілі. У іх няма добрае каманды. Людзі казалі, што плот у іх добры, толькі стаўпы благія. I афіцэры благія, і гэнэралы благія, а ў нас добрыя.

Стары Мацей Беж, чалавек разумны, паківаў галавою.

— Але, немцам пашчасьціла ў гэтай страшэннай вайне, — яны перамаглі, а мы ім памаглі. Але якая карысьць нам будзе ад гэтага, толькі Бог адзін ведае.

Бартэк вырачыў на яго вочы.

— Што вы кажаце?

— Немцы й да вайны не хацелі нас шанаваць, а цяпер гэтак насы задзіраюць, быццам над імі й Бога няма. Яны яшчэ горш будуць зьдзекавацца з нас, дый яно і цяпер ужо зьдзекуюцца.

— Няпраўда! — запярэчыў Бартэк.

У Пагнэмбіне стары Беж карыстаўся гэткім аўторытэтам, што ўся вёска думала, так сказаць, яго галавою, і лічылася грубасьцяй пярэчыць яму, але цяпер Бартэк быў пераможнікам і таксама аўторытэтам.

Аднак-жа, вяскоўцы глянулі на яго са зьдзіўленьнем і навет з некаторым незадаваленьнем.

— Ты што-ж гэта? з Мацеем будзеш спрачацца?

— Што-ж мне Мацей? Я не з такімі гаварыў, разумееце! Хлопцы! Хіба я не гаварыў са Штэйнмэцам, wass? Мацей чыпуху кажа. Цяпер нам будзе лепей.

Мацей з мінюту паглядзеў на пераможніка і пасьля сказаў:

— Эх, ты, дурань!

Бартэк стукнуў кулаком па стале аж усе чаркі і кубкі зазьвінелі.

— Still! der Kerl da! Heu, Stroh...

— Ціха! Не раві. Лепей вось спытайся, дурань, у ксяндза, або ў пана.

— Ды хіба-ж ксёндз быў на вайне? або пан быў? А я быў. Ня верце, хлопцы. Цяпер нас пачнуць шанаваць. Хто выйграў бітву? Мы выйгралі. Я выйграў. Цяпер аб чым ні папрашу, тое й дадуць. Калі захачу быць абшарнікам у Францыі, дык і буду. Урад добра ведае, хто лепей за ўсіх лупіў французаў. Нашыя палкі былі самыя лепшыя. Гэтак пісалася ў прыказах. Цяпер паляком лахва, — разумееце?

Беж махнуў рукою, устаў і выйшаў. Бартэк і ў палітыцы адтрымаў перамогу. Маладыя хлопцы, якія засталіся з ім у карчме, цяпер пазіралі на яго з глыбокаю пашанаю, а ён казаў далей:

Чаго я ні захацеў-бы, тое й дадуць. Стары Беж дурань, разумееце? Урад загадвае біць, дык, значыцца, трэба біць! Хто будзе з мяне зьдзекавацца? Немец? А гэта што?

Тут ён ізноў паказаў на свае крыжы і мідалі.

— А за каго я лупіў французаў? Не за немцаў ці што? Я цяпер лепшы за кожнага немца, таму што ніводзін немец ня мае гэтулькі крыжоў і мідалёў. Дайце піва. Я гаварыў з Штэйнмэцам і гаварыў з Падбельскім. Дайце піва.