Леў Талстой - Смерць Івана Ільіча. Крэйцарава саната. Гаспадар і парабак

Доктар бадзёра, з надзеяю пацірае рукі.

— Я адубеў. Мароз вялікі. Дайце сагрэцца,— кажа ён з такім выглядам, як быццам трэба толькі крышку пачакаць, пакуль ён сагрэецца, а калі сагрэецца, дык ужо ўсё паправіць.

— Ну што, як?

Іван Ільіч адчувае, што доктару хочацца сказаць: «Як справы?», але што і ён адчувае, што гэтак нельга казаць, і кажа: «Як вы правялі ноч?»

Іван Ільіч пазірае на доктара цікаўнымі вачмі: «Няўжо ніколі не будзе табе сорамна хлусіць?» Але доктар не хоча разумець гэтага нямога пытання.

I Іван Ільіч кажа:

— Усё гэтак жа блага. Боль не аціхае, не здаецца. Хоць бы што-небудзь!

— Так, вы, хворыя, заўсёды гэтак. Ну, цяпер, здаецца, я сагрэўся, нават самая акуратная Праскоўя Федараўна нічога не змагла б запярэчыць супраць мае тэмпературы. Ну, добры дзень.— I доктар паціскае руку.

I, адкінуўшы ўсю ранейшую жартаўлівасць, доктар пачынае з сур’ёзным выглядам даследаваць хворага, пульс, тэмпературу, і пачынаюцца пастукванні, выслухоўванні.

Іван Ільіч ведае цвёрда і несумненна, што ўсё гэта глупства і пустое ашуканства, але калі доктар стаў на калені і пачаў прыціскаць вуха то вышэй, то ніжэй і рабіць над ім з самым важным выглядам розныя гімнастычныя эвалюцыі, Іван Ільіч паддаецца на гэта, як ён паддаваўся, бывала, на прамовы адвакатаў, у той час як ён ужо добра ведаў, што яны ўсё хлусяць і чаму хлусяць.

Доктар, стоячы на каленях на канапе, яшчэ штосьці выстукваў, калі зашамацела ў дзвярах шаўковая сукенка Праскоўі Федараўны і пачуўся яе папрок Пятру, што ёй не далажылі аб прыездзе доктара. Яна заходзіць, цалуе мужа і адразу ж пачынае даводзіць, што яна даўно ўжо ўстала і толькі па непаразуменні яе не было тут, калі прыехаў доктар.

Іван Ільіч пазірае на яе, разглядае яе ўсю і ў папрок ставіць ёй і белізну, і пухласць, і чысціню яе рук, шыі, глянец яе валасоў і бляск яе поўных жыцця вачэй. Ён усёй душой ненавідзіць яе. I дотык яе прымушае яго пакутаваць ад прыліву нянавісці да яе.

Яе адносіны да яго і ягонае хваробы ўсё тыя ж. Як доктар да хворых выпрацаваў свае адносіны, якіх ён ужо не мог пазбавіцца, гэтак і яна выпрацавала да яго свае адносіны — тое, што ён не робіць нечага таго, што трэба, і сам вінаваты, і яна душэўна дакарае яго ў гэтым,— ужо і не магла пазбавіцца гэтых адносін да яго.

— Ды вось жа ён не слухаецца! Не п’е лекаў у час. А галоўнае — прымае такую паставу, якая, мусіць, шкодзіць яму — ногі дагары.

Яна расказала, як ён прымушае Гарасіма трымаць сабе ногі.

Доктар усміхнуўся пагардліва-ласкава: «Нічога, маўляў, не зробіш, гэтыя хворыя выдумляюць часамі такое глупства; але можна дараваць».

Калі агляд скончыўся, доктар паглядзеў на гадзіннік, і тады Праскоўя Федараўна аб’явіла Івану Ільічу, што ўжо як ён сабе хоча, а яна сёння запрасіла славутага доктара, і яны разам з Міхаілам Данілавічам (гэтак звалі звычайнага доктара) паглядзяць яго і абмяркуюць.

— Ты ўжо не супраціўляйся, калі ласка. Гэта я для цябе раблю,— сказала яна іранічна, даючы адчуць, што яна ўсё робіць для яго і толькі гэтым не дае яму права адмовіць ёй. Ён маўчаў і моршчыўся. Ён адчуваў, што хлусня, якая аточвала яго, гэтак блыталася, што ўжо цяжка было разабраць што-небудзь.

Яна ўсё над ім рабіла толькі для сябе і казала яму, што яна робіць для сябе тое, што яна якраз рабіла для сябе як гэтую неверагодную рэч, што ён павінен быў разумець гэта наадварот.

Сапраўды, а палове дванаццатай прыехаў славуты доктар. Зноў пайшлі выслухоўванні і сур’ёзныя размовы пры ім і ў суседнім пакоі пра нырку, пра сляпую кішку і пытанні і адказы з гэтакім важным выглядам, што зноў замест рэальнага пытання пра жыццё і смерць, якое цяпер ужо адно стаяла перад ім, узнікла пытанне пра нырку і сляпую кішку, якія штосьці рабілі не так, як трэба было, і на якія праз гэта вось-вось накінуцца Міхаіл Данілавіч і славутасць і прымусяць іх выправіцца.

Славуты доктар развітаўся з сур’ёзным, але не з безнадзейным выглядам. I на нясмелае запытанне, якое з узнятымі на яго бліскучым страхам і надзеяй вачмі паставіў Іван Ільіч, ці ёсць магчымасць выздараўлення, адказваў, што ручацца нельга, але магчымасць ёсць. Позірк надзеі, з якім Іван Ільіч праводзіў доктара, быў такі жаласны, што, перахапіўшы яго, Праскоўя Федараўна нават заплакала, пакідаючы кабінет, каб перадаць ганарар славутаму доктару.

Добры настрой, які быў выкліканы абнадзейваннем доктара, працягваўся нядоўга. Зноў той самы пакой, тыя ж карціны, гардзіны, шпалеры, пляшачкі і тое ж сваё хваравітае пакутнае цела. I Іван Ільіч пачаў стагнаць; яму зрабілі ўпырскванне, і ён забыўся.