Michael Ondaatje - Angielski pacjent

Mężczyzna o zabandażowanych dłoniach przebywał w szpitalu wojskowym od ponad czterech miesięcy, kiedy przypadkiem dotarła doń wieść o poparzonym rannym i jego pielęgniarce i kiedy usłyszał jej nazwisko. Cofnął się od drzwi i wrócił do pokojów lekarskich — przez których rząd dopiero co przeszedł — aby się dowiedzieć, gdzie ona się znajduje. Przebywał tam na rekonwalescencji już od dawna i uważali go za człowieka nieodgadnionego. Ale oto przemówił, dopytując się o nią, i tym wprawił ich w osłupienie. Przez cały czas swego pobytu w szpitalu nigdy się nie odzywał, komunikując się z nimi jedynie za pomocą gestów i grymasów, czasami — jak teraz — uśmiechu. Nie ujawniał niczego, nawet swego nazwiska, wypisał tylko na kartce swój numer identyfikacyjny, który dowodził, że jest żołnierzem sił sprzymierzonych.

Jego przynależność badano dwukrotnie, potwierdzano ją w Londynie. Ciało pokryte miał siecią blizn. Doktorzy ciągle się nad nim pochylali, kiwając głowami nad jego zabandażowanymi dłońmi. Był w końcu znakomitością wymagającą uszanowania. Bohaterem wojennym.

Dzięki temu właśnie czuł się bezpieczny. Niczego nie ujawniając. Niezależnie od tego, czy obchodzili się z nim delikatnie, czy imali się najróżniejszych podstępów, czy wręcz zbliżali się doń ze skalpelem. Przez ponad cztery miesiące nie wyrzekł słowa. W ich obecności stawał się dużym zwierzęciem umieszczonym w ruinach nieopodal i raczonym stałymi dawkami morfiny mającymi uśmierzyć ból dłoni. Siadywał w mroku na fotelu i wsłuchiwał się w dobiegające z sal szpitalnych glosy pacjentów i pogawędki pielęgniarek w służbówce.

Teraz jednak, gdy przechodził korytarzem wzdłuż pokojów lekarskich i usłyszał nazwisko kobiety, zwolnił kroku, zawrócił, podszedł do lekarzy i spytał, w jakim dokładnie szpitalu ta kobieta pracuje. Powiedzieli mu, że jest to dawny klasztor żeński, zajęty przez wojsko niemieckie, a potem odbity po długim oblężeniu i zamieniony w szpital. Mieści się na jednym ze wzgórz na północ od Florencji. Większą część tej budowli zniszczyły bombardowania. Nie jest tam bezpiecznie. Tylko tymczasowo umieszczono tam lazaret polowy. Ale zarówno pielęgniarka, jak i ranny odmówili przeniesienia ich w inne miejsce.

Dlaczego nie zmusiliście tych dwojga do przeprowadzki?

Utrzymywała, że stan pacjenta jest zbyt ciężki, aby go przenosić. Moglibyśmy oczywiście go przenieść bez narażania jego życia na szwank, ale nie było czasu na dyskusje z tą pielęgniarką. Jej stan też był kiepski.

Czy była ranna?

Nie. Być może doznała szoku w czasie ostrzału. Powinno się ją odesłać do domu. Kłopot w tym, że wojna tutaj już się zakończyła. Nikogo nie można już do niczego zmusić. Pacjenci opuszczają samowolnie szpital. Oddziały kierowane są do obozów demobilizacyjnych, zanim żołnierzy porozsyła się do domów.

Gdzie oni są, w jakim pałacu?

W tym, o którym się mówi, że tam duch straszy w ogrodzie. San Girolamo. Ale ona ma własnego ducha, tego poparzonego rannego. Twarz mu ocalała, ale nie można go rozpoznać. System nerwowy uległ całkowitemu rozbiciu. Można przesuwać mu tuż przy twarzy palącą się zapałkę i nie ma żadnej reakcji. Twarz ma skamieniałą.

Kto to taki?

Nie znamy jego nazwiska.

Nie chce mówić?

Grupka lekarzy wybuchnęła śmiechem.

Nie, skąd, mówi, mówi przez cały czas, ale sam nie wie, kim jest.

Skąd się tu wziął?

Beduini przywlekli go do oazy Siwa. Potem przebywał przez jakiś czas w Pizie, a potem… Któryś z Arabów zapewne wziął sobie tabliczkę z jego numerem identyfikacyjnym. Pewnie ją sprzeda i odzyskamy ją któregoś dnia, a może i nie sprzeda. To są cenne amulety. Z tych wszystkich pilotów zestrzelonych nad pustynią żaden nie odzyskał swego numeru identyfikacyjnego. Teraz przebywa w tym toskańskim pałacu, a dziewczyna nie chce go opuścić. Po prostu odmawia. Sprzymierzeni umieścili tam początkowo kilkuset rannych. A przedtem Niemcy obsadzili go całą armią, był to ostatni punkt ich oporu. Niektóre komnaty ozdobione są freskami, każdy przedstawia inną porę roku. Willa leży nad wąwozem. Wszystko to o jakieś trzydzieści kilometrów od Florencji, na wzgórzach. Oczywiście, będziesz musiał dostać przepustkę. Pewnie znajdziemy kogoś, kto cię zawiezie w tamte strony. Nadal wszystko wygląda tam okropnie. Wszędzie pełno padliny. Zastrzelone, w połowie objedzone z mięsa konie. Ludzkie zwłoki zwisające głowami w dół z mostów. Ostatnie wojenne zbrodnie. Bardzo tam niebezpiecznie. Jeszcze nie dotarli do tych okolic saperzy, aby dokładnie oczyścić teren. Wycofujący się Niemcy wszystko za sobą palili i zaminowywali. Straszne miejsce na szpital. Najgorszy jest trupi odór. Trzeba by porządnej śnieżycy, żeby oczyścić ten kraj. I przydałyby się kruki.

Dziękuję panom.

Wyszedł przed szpital, na słońce, na świeże powietrze, po raz pierwszy od kilku miesięcy wyrwał się z sal oświetlanych zielonymi lampkami, które utkwiły mu w mózgu jak okruchy szkła. Stał wdychając w siebie wszystko, cały dookolny pośpiech. Przede wszystkim, pomyślał, muszę sobie sprawić buty na gumowej podeszwie. Muszę zdobyć gelato.

W pociągu nie mógł zasnąć, kiwał się na ławce z jednej strony na drugą. Pasażerowie w przedziale palili. Uderzał skronią o ramę okienną. Wszyscy byli ubrani na czarno, wagon wydawał się płonąć od ogników żarzących się papierosów. Zauważył, że ilekroć pociąg mija jakiś cmentarz, pasażerowie wokół niego żegnają się znakiem krzyża. Jej stan też byl kiepski.

Gelato w zamian za usunięcie migdałków, zapamiętał to sobie. Towarzyszył dziewczynie i jej ojcu do miejsca, gdzie mieli jej usunąć migdałki. Zajrzała do poczekalni pełnej dzieci i po prostu odmówiła wejścia. To najposłuszniejsze i najłagodniejsze z dzieci zamieniło się nagle w niewzruszony, nie dający się tknąć głaz. Nikt nie śmie wyrwać niczego z jej gardła, mimo iż wiedza medyczna nakazywała dokonanie operacji. Będzie żyć nadal z tym czymś, jakkolwiek by „to” miało wyglądać. Nadal nie miał pojęcia, co to takiego te migdałki.

Nie dobrali mi się nigdy do głowy, pomyślał, to dziwne. Najgorsze chwile przeżywał, kiedy próbował sobie wyobrazić, co byliby z nim robili później, jaką kolejną część ciała by ucięli. Zawsze wtedy myślał o głowie.

Popłoch jak u myszy w pułapce.

Stanął z walizką w ręku na przeciwległym końcu hallu. Postawił ją na ziemi i pomachał ręką poprzez mrok ku smugom światła padającym z bocznych drzwi. Nie słychać było kroków, kiedy do niej podchodził, nie zaskrzypiała podłoga, co jej nie zdziwiło, wydało się jej znajome i miłe, że potrafił wkroczyć w intymność jej i rannego Anglika bez zbędnego hałasu.

Kiedy przekraczał smugi światła przecinające długi hali, rzucały za nim jego wydłużony cień. Podkręciła knot w lampie naftowej, poszerzając krąg światła. Siedziała spokojna, z książką na kolanach, kiedy do niej podszedł i przykucnął przy niej jak przyjezdny wujek.

— Powiedz mi, co to są migdałki? Jej oczy wpatrzone w niego pytająco.

— Ciągle mam w pamięci to, jak wybiegłaś ze szpitala ścigana przez dwóch dryblasów.

Potaknęła.

— Czy twój pacjent jest tam? Czy mogę do niego zajrzeć? Potrząsnęła głową przecząco, powtarzała ten ruch aż do chwili, kiedy się znów odezwał.

— No to obejrzę go sobie jutro. Powiedz mi teraz, gdzie się mam ulokować. Nie trzeba mi prześcieradła. Czy jest tu kuchnia? Musiałem odbyć niesamowitą podróż, żeby cię odnaleźć.