Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Margarita bu marosimni o‘tirgan yerida kuzatar va «bums, bums, bums» deb bir taqlidda chalinayotgan turk do‘mbirasi sadosining uzoqlashgan sari so‘nib borayotganini his qilarkan, o‘ylardi: «Juda g‘alati dafn marosimi-ya… Yurakni ziq qilib yubordi do‘mbiraning bu «bums-bums» i! Oh, shaytonga jonimni sadaqa qilishdan ham qaytmasdim, uning tirik yo o‘likligini bilish uchun! Qiziq, bunday alomat kayfiyat bilan kimni dafn etishayotgan ekan-a?».

— Mixail Aleksandrovich Berliozni, — Margaritaning yonginasidan bir oz manqalangai erkak ovozi eshitildi, — MASSOLITning raisini, hayron bo‘lgan Margarita Nikolaevna o‘girilib, o‘z yonida skameykada o‘tirgan bir grajdaninni ko‘rdi, chamasi, Margarita dafn marosimiga mahliyo bo‘lib qolganida bu odam sekingina kelib o‘tirgan va Margaritaning xayoli qochib, bexosdan ovoz chiqarib bergan savolini eshitgan edi.

Bu payt marosim qatnashchilari yurishdan to‘xtay boshlashdi — svetofor yo‘lni to‘sgan bo‘lsa kerak.

— Ha, — deb davom etdi notanish odam, — ularning kayfiyatlari juda g‘aroyib. Marhumni qabristonga olib ketishyapti-yu, miyalari faqat bir narsa — o‘likning kallasi qayoqqa g‘oyib bo‘ldiykin, degan savol bilan band!

— Qanaqa kalla? — deb so‘radi Margarita to‘satdan paydo bo‘lgan bu qo‘shnisiga tikilib qararkan. U — sochi olov rang malla, so‘yloq tishli pak-pakana odam bo‘lib, egniga kraxmallangan ich ko‘ylak ustidan a’lo sifat yo‘l-yo‘l kostyum, oyog‘iga loklangan tufli, boshiga kotelok-shlyapa kiygan, bo‘yniga guldor galstuk bog‘lagan edi. Bu grajdaninning eng alomat jihati shunda ediki, kostyumining soat cho‘ntagidan, hamma erkaklarda bo‘lganidek ro‘molcha ham emas, ruchka ham emas, tovuq suyagi chiqib turardi.

— Ha, men sizga aytsam, — deb bayon qildi malla, — bugun ertalab Griboedov zalida turgan tobutdan marhumning kallasini o‘g‘irlab ketishipti.

— Qanday qilib kallani o‘g‘irlash mumkin? — deb beixtiyor so‘radi Margarita, so‘rarkan, o‘zi trolleybusda eshitgan pichir-pichir gaplarni esladi.

— Kim biladi deysiz! — dedi betakalluflik bilan malla, — lekin mening fikrimcha, bu haqda Begemotdan so‘ralsa yomon bo‘lmasdi. Juda ustalik bilan o‘marib ketishipti o‘ziniyam. G‘irt mashmasha! Eng muhimi, kimgayam kerak ekan o‘sha kalla, hayronman!

Margarita Nikolaevna o‘zi bilan o‘zi nechog‘lik band bo‘lmasin, notanish odamning oldi-qochdi gaplari uni hayratga soldi.

— Kechirasiz! — dedi u birdan, — qaysi Berlioz u? Haligi, bugungi gazetalarda…

— Ha, o‘sha, o‘sha…

— Bundan chiqdi, tobut orqasidan adabiyot ahli borayotgan ekan-da? — deb so‘radi Margarita birdan tishlarini irshaytirib.

— Ha, bo‘lmasam-chi, o‘shalar!

— Siz ularni taniysizmi?

— Hammalarini, — deb javob qildi malla.

— Ayting-chi, — deb Margarita gap boshlagan edi, ovozi xirillab chiqdi, — ularning orasida tanqidchi Latunskiy yo‘qmi?

— Nega endi bo‘lmas ekan? — deb javob qildi malla, — ho‘v ana, to‘rtinchi qatorda, chekkada ketyapti.

— Anavi sariq sochmi? — so‘radi Margarita ko‘zlarini suzib tikilarkan.

— Kul rang soch… Qarang, ana, ko‘zini osmonga tikyapti.

— Paterga o‘xshaganmi?

— Ha, topdingiz!

Margarita Latunskiyga tikilib qoldi va boshqa hech gap so‘ramadi.

— Fahmimcha, siz, — dedi malla jilmayib. — Latunskiyni yomon ko‘radiganga o‘xshaysiz.

— Men yana ba’zi birovlarni yomon ko‘raman, — dedi Margarita tishlarini gijir qilib, — lekin bularni gapirib o‘tirishning qizig‘i yo‘q.

Bu payt dafn marosimi joyidan qo‘zg‘aldi, piyodalar orqasidan aksariyati bo‘sh avtomobillar karvoni tizilib borardi.

— Ha, albatta, nimasiyam qiziq buning, Margarita Nikolaevna!

Ajablangan Margarita yalt etib qaradi:

— Siz meni taniysizmi?

Malla odam javob berish o‘rniga boshidan kotelok-shlyapasini oldi va shu shlyapa ushlagan qo‘lini yonga cho‘zib ta’zim qildi.

«Basharasidan g‘irt qaroqchining o‘zi!» — deb ko‘nglidan o‘tkazdi Margarita hamsuhbatining yuziga tikilib qararkan.

— Men sizni tanimayman, — dedi Margarita quruqqina qilib.

— Axir qayoqdan tanirdingiz meni! Darvoqe, meni ish bilan yuborishgan edi huzuringizga.

Margaritaning rangi quv o‘chib, orqaga tashlandi.

— Gapni to‘g‘ri shunday boshlash kerak edi, — dedi u, — allaqanday kesilgan kalla haqida valdirab o‘tirmasdan! Siz meni qamoqqa olmoqchimisiz?

— Aslo, — dedi malla, — qiziq ekansiz-u: faqat qamoqqa olish uchun suhbatlashadimi odam degan? Sizda ishim bor, xolos.

— Tavba, qanaqa ishingiz bo‘lishi mumkin menda? Malla atrofga bir qarab olib, sirli ohangda dedi:

— Sizni bugun kechqurun mehmondorchilikka taklif qilishyapti, shuni aytgani keldim.

— Nima deyapsiz o‘zi, kim ekan o‘sha mehmondo‘st?

— Juda mashhur bir ajnabiy, — dedi malla ma’nodor qilib ko‘zlarini suzarkan.

Margarita judayam achchig‘lanib ketdi.

— Qo‘shmachilarning yangi toifasi — ko‘cha qo‘shmachisi paydo bo‘liptida endi, — dedi u ketmoqchi bo‘lib o‘rnidan turarkan.

— E, o‘rgildim bergan topshiriqlaridan! — dedi malla xafa bo‘lib va uzoqlab ketayotgan Margarita orqasidan to‘ng‘illadi: — Esi past xotin!

— Ablah! — deb javob qaytardi Margarita orqasiga o‘girilib va xuddi shu mahal mallaning ovozini eshitdi.

— O‘rta yer dengizi yoqdan bostirib kelgan zulmat prokurator yoqtirmaydigan shaharni burkab oldi. Jomeni Antoniy minorasi bilan ulagan muallaq ko‘priklar g‘oyib bo‘ldi. Azim shahar Yershalaim go‘yo hech qachon dunyoda bo‘lmaganday ko‘zdan yo‘qoddi… Siz ham daf bo‘ling o‘sha kuyuk daftaringizu qurigan atirgulingiz bilan birga! Shu skameykada sho‘ppayib o‘tirib, meni ozod et, erkin nafas olib, yashashimga imkon ber, xotiramdan faromush bo‘l, deb undan iltijo qilavering!

Rangi dokadek oqarib ketgan Margarita skameyka yoniga qaytib keldi. Malla unga ko‘zlarini suzib tikilib o‘tirardi.

— Hech narsaga tushunmayapman, — deb ohista gap boshladi Margarita Nikolaevna, — kuygan qo‘lyozmalar haqida-ku bir amallab bilib olishingiz mumkin… bir yo‘lini qilib uyimga kirgansizu ko‘rib qolgansiz… ehtimol, Natashani o‘zingizga og‘dirgandirsiz! Lekin dilimdagi fikrimni qanday bildingiz? — U qattiq iztirob chekayotganday aftini burishtirdi va ilova qildi: — Gapirsangizchi, kimsiz o‘zi? Qaysi tashkilotdansiz?

— Mana senga diqqatvozlik, — deb to‘ng‘illadi malla va balandroq ovoz bilan gapira boshladi: — afv etasiz, men sizga hech qanday tashkilotdan emasman deb aytdim boya! Iltimos, o‘tiring.

Margarita itoat etdi, lekin o‘tirayotib, baribir yana savol berdi:

— Kimsiz?

— Ha, yaxshi, ismim Azazello, lekin bu ismdan, baribir, hech nima bila olmaysiz..

— Qo‘lyozma to‘g‘risida, keyin mening dilimdagi gaplar haqida qanday darak topganingizni aytib berolmaysizmi?

— Aytmayman, — deb quruqqina javob qildi Azazello.

— Lekin uning to‘g‘risida biron nima bilsangiz kerak? — dedi Margarita yolvorgudek pichirlab.

— Hay, bilaman deylik.

— O‘tinaman, faqat ayting: u tirikmi? Qiynamang meni.

— Ha, tirik, tirik, — dedi Azazello istar-istamas.

— Yo xudo!

— Iltimos, hayajonlanmang, qichqirmang, — dedi o‘shshaygan Azazello.

— Kechiring, meni kechiring, — deb g‘o‘ldiradi Margarita endi itoatkorlik bilan, — ochig‘i, sizdan achchig‘landim. Axir, o‘zingiz o‘ylang. Notanish ayolni dabdurustdan ko‘chada mehmonga taklif qilish… Gapimga ishoning, men beparvo odamman, — Margarita ayanchli jilmayib qo‘ydi, — lekin hech qachon hech qanday xorijlik bilan uchrashmaganman, undaylar bilan uchrashishni ham hech xohlamayman… undap keyin, mening erim… Hamma balo shundaki, men o‘zim sevmagan odam bilan yashayman, lekin uning turmushini buzish, menimcha, insofsizlik bo‘ladi. Menga u hamisha faqat yaxshilik qilib kelyapti…