Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Margarita Nikolaevna ko‘z yoshlarini artib, qo‘lyozmani qo‘ydi, tirsaklarini ko‘zgu ostidagi stolchaga tiragancha, uzoq vaqt ko‘zini suratdan uzmay o‘tirdi. Nihoyat, ko‘z yoshlar tindi. Margarita o‘z boyligini yana avaylab taxtladi, bir necha daqiqadan keyin albom yana o‘sha joyiga, qiyqimlar ostiga ko‘mildiyu qorong‘i hujraning qulfi sharaqlab yopildi.

Margarita Nikolaevna sayrga otlanib, dahlizda palto kiyayotganida uy xodimasi go‘zal Natasha, tushlikning quyug‘iga nima pishiray, deb so‘radi sohibasidan, menga baribir, degan javobni olgach, yana bir oz vaqtichog‘lik qilgisi keldi shekilli, bekasi bilan chaqchaqlashish maqsadida olamjahon mish-mishlarni gapirib tashladi, shu jumladan dedi:

— Voy, kecha teatrda bir ko‘zboyloqchi shunaqangi nayranglar ko‘rsatibdiki, hammaning og‘zi lang ochilib qolibdi, hammaga ikki shishadan chet el atiri, yana paypoq beripti, tekinga keyin sehrgarlik seansi tugagach, odamlar ko‘chaga chiqishganda, bundoq qarashsa — hamma shir yalang‘ochmish!

Margarita Nikolaevna kula-kula, shu dahlizda turgan ko‘zgu stolchasiga o‘tirib qoldi.

— Natasha! Qo‘ying-e, — derdi u, — savodli, farosatli qiz bo‘lsangiz-u, ko‘cha-ko‘yda odamlardan eshitgan qayoqdagi yolg‘on-yashiq gaplarni takrorlasangiz-a!

Natasha cho‘g‘dek qizarib ketdi va jon-jahdi bilan e’tiroz bildira boshladi:

— Hech ham yolg‘on emas, bugun Arbatdagi gastronomda o‘z ko‘zim bilan ko‘rdim: oyog‘iga tufli kiyib borgan bir ayol kassaga pul to‘lab turganida, birdan tuflisi g‘oyib bo‘lib, paypokda qoldi. Ko‘zlari baqraygan! Tovoni teshilgan. Keyin bilsak, o‘sha tufli teatrda berilgan sehrli tufli ekan.

— Paypoqchan ketaverdimi?

— Ketaverdi! — dedi Natasha, gaplariga bekasi ishonmayotganidan ko‘proq qizarib. — Aytganday, Margarita Nikolaevna, kecha kechasi militsiya yuztacha odamni ushlab olib ketipti. O‘sha sehrgarlik seansida bo‘lgan ayollar Tver ko‘chasidan bitta ichki ishtonda chopib ketishganmish.

— Albatta, buni sizga Darya gapirgan, — derdi Margarita Nikolaevna, — ko‘pdan beri payqab yuribman. U yolg‘onni suvday ichadi.

Bu alomat suhbat Natasha uchun kutilmagan sovg‘a bilan yakunlandi. Margarita Nikolaevna yotoqxonasiga kirib, u yerdan bir juft paypoq bilan bir shisha atir ko‘tarib chikdi. U Natashaga, men ham sizga fokus ko‘rsatmoqchiman, deb aytib, unga paypoq bilan atirni sovg‘a qildi va:

— Faqat bitta iltimosim shuki — ishqilib, Tver ko‘chasida paypoqchan chopib yurmang, keyin, Daryaning gaplariga ham quloq solmang, — dedi.

Beka bilan uy xodimasi o‘pishib xayrlashishdi.

Margarita Nikolaevna trolleybus o‘rindig‘ining qulay va yumshoq suyanchig‘iga suyangancha Arbat bo‘ylab, ketib borarkan, goh o‘z xayollariga berilib ketar, goh o‘zidan oldingi o‘tirg‘ichda pichirlashib o‘tirgan ikki kishining gaplariga quloq solardi.

Ular, gapimizni hech kim eshitmayaptimikin, degandek onda-sonda atrofga qo‘rqa-pisa nazar tashlar ekanlar, qandaydir tuturiqsiz narsa to‘g‘risida gapirishardi. Oyna oldida o‘tirgan, cho‘chqanikiga o‘xshagan ko‘zlari o‘tkir, gungursday keladigan baq-baqaloq odam yonidagi jikkakkina qo‘shnisiga, tobut ustiga qora choyshab yozishga to‘g‘ri kelgani haqida gapirardi…

— Yo‘g‘-e, ishonmayman, — deb pichirlardi jikkak odam hayratlanib, — aql bovar qilmaydi bunga… Xo‘sh, Jeldibin nima chora ko‘rdi?

Trolleybusning bir me’yordagi guvullashi fonida oyna oldidagi odamning ovozi eshitildi:

— Jinoiy qidiruv… g‘alvaning o‘zi… g‘irt mistika!

Margarita Nikolaevna o‘zi eshitgan bu uzuq-yuluq jumlalarni bir-biriga ulab, shunday taxminiy ravonlik kasb etdi: bu ikki grajdanin bugun ertalab qaysiyam bir murdaning (uning kimligini tilga olishmasdi) kallasini tobutdan o‘g‘irlab ketishgani haqida pichirlashishardi! Anavi Jeddibin deganlari shuning uchun ham bezovta bo‘layotgan ekan. Trolleybusda pichirlashib borayotgan bu ikki odam ham kallasi o‘g‘irlangan murdaga daxldor edilar.

— Kirib gul olishga ulgurarmikinmiz? — deb bezovta bo‘la boshladi jikkak odam, — soat ikkida kuydirishadi dedingmi?

Nihoyat, tobutdan o‘g‘irlangan kalla haqidagi tuturiqsiz pichirlashlarni eshitish Margarita Nikolaevnaning joniga tegdi, u tushadigan bekatiga kelganini ko‘rib xursand bo‘lib ketdi.

Yana bir necha daqiqadan keyin u Kreml devori poyiga qo‘yilgan skameykalardan biriga borib o‘tirdi, bu skameykadan manej maydoni yaqqol ko‘rinib turardi.

Margarita charaqlab turgan quyoshdan ko‘zlarini suzib o‘tirarkan, bugun kechasi ko‘rgan tushini eslardi, so‘ng u kun-bakun va soat-basoatiga bundan rosa bir yil burun xuddi mana shu skameykada usta bilan yonma-yon o‘tirganini xotirlay boshladi. O‘shanda ham, xuddi hozirgidek qora sumkachasi uning yonida, skameykada yotgan edi. Bugun uning yonida usta yo‘q edi, biroq Margarita Nikolaevna u bilan xayolan suhbatlashardi: «Agar surgun qilingan bo‘lsang, nega o‘zing haqingda darak bermaysan? Axir boshqalar xabar qilishadi-ku. Yo mendan ko‘ngling qolganmi? Yo‘q, bunday bo‘lishiga hech ishonmayman. Demak sen surgunda o‘lgansan… Agar shu rost bo‘lsa, o‘tinaman, meni ozod et, erkin nafas olib yashashimga imkon ber». Shundan keyin, Margarita Nikolaevna o‘ziga-o‘zi ustaning tilidan javob qaytarardi. «Sen ozodsan… Nima, ushlab turibmanmi seni?» Keyin Margarita e’tiroz bildirardi unga: «Yo‘q, bu javob emas! Yo‘q, sen mening xotiramdan ket, shundagina men ozod bo‘laman».

Margarita Nikolaevnaning oldidan odamlar o‘tib turishardi. Bir erkak bu yaxshi kiyingan ayolga ko‘z qirini tashladi-yu, uning go‘zalligi va yolg‘izligiga maftun bo‘lib, tomoq qirib qo‘ydi va Margarita Nikolaevna o‘tirgan skameykaning bir chekkasiga omonatgina o‘tirdi. So‘ng o‘zini tutib olib, luqma tashladi:

— Tabiiyki, bugun havo juda yaxshi.

Lekin Margarita unga shunday noxush qaradiki, u o‘rnidan turib jo‘nab qoldi.

«Mana senga misol, — derdi Margarita o‘z qalbining sohibiga xayolan yuzlanib. — Rost-da, nega endi bu erkakni haydab yubordim» O‘zim zerikib o‘tirgan bo‘lsam, anavi shilqim ham binoyiday ko‘rinadi, agar «tabiiyki» degan ahmoqona so‘zini istisno qilinsa. Nega endi men xuddi boyo‘g‘lidek devor tagida sho‘ppayib o‘tiribman? Nega endi hayotdan chetga chiqarib tashlanganman?»

U qattiq qayg‘urib, boshini xam qiddi. Lekin shu payt boya ertalab sodir bo‘lgan intizorlik va sarxushlik to‘lqini uning ko‘kragiga kelib urildi. «Ha, sodir bo‘ladi!» To‘lqin ikkinchi marta urildi, ana shunda Margarita, uning ovozli to‘lqin ekanligini tushundi. Yaqinlashib kelayotgan do‘mbira va ohangni sal buzib chalayotgan mis karnaylarning ovozi ko‘cha shovqini orasidan tobora aniqroq eshitila boshladi.

Birinchi bo‘lib bog‘ panjarasi yonidan otda odimlab yurib borayotgan militsioner, undan keyin uchta piyoda odam ko‘rindi. Ulardan keyin kuzovida muzikachilar o‘tirgan yuk mashinasi sekin-sekin yurib o‘ta boshladi. Uning orqasidan yap-yangi ochiq dafn mashinasi kelardi, mashinaga qo‘yilgan tobutni gulcham-barlar ko‘mib yuborgan, tobut qo‘yilgan maydonchaning to‘rt burchagida to‘rtta odam — uch erkak va bir ayol turardi. Margarita ancha uzoqda bo‘lsa ham, dafn mashinasida turib, marhumni qabristonga kuzatib borayotgan bu odamlarning chehralarida alomat sarosima aks etayotganini ko‘rdi. Ayniqsa, bu hol dafn mashipasining orqa tomonida, chap burchakda turgan ayolning chehrasida yaqqol ko‘rinib turardi. Qandaydir antiqa bir sir bu ayolning shundoq ham lo‘ppi yonoqlarini ich tomondan turtib, yanada shishirib turgandek ko‘rinardi, uning moy bosgan ko‘zlarida dudmallik o‘ti chaqnardi. Go‘yo bu grajdanka ortiq toqat qila olmay hozir marhumga ko‘z qisadi-yu: «Bunaqa g‘aroyibotni ko‘rganmisiz hech? Jumboqning o‘zi!» — deb yuborgudek ko‘rinardi. Dafn mashinasi orqasidan sekin-sekin yurib kelayotgan taxminan uch yuztacha odamning chehralari ham shunaqa sarosimali edi.