Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

Akobirlar guruhi maydonga chiqib, hammayoqdan ko‘zga birday yaqqol tashlanuvchi sahni keng tosh supaga ko‘tarildi. Pilat suzuk ko‘zlari bilan atrofga nazar tashlab chiqib, darhol vaziyatga tushundi. U hozirgina bosib o‘tgan masofa, ya’ni qasr darvozasidan to tosh supagacha bo‘lgan oraliq bo‘m-bo‘sh edi, lekin supaning old tomonidagi maydon sahni Pilatga ko‘rinmadi — uni olomon bosib ketgan edi. Agarda Pilatning chap tomonida Sebastiya askarlari uch qator bo‘lib, o‘ng tomonda itureyalik ko‘makchi kohorta navkarlari saf tortib, tosh supa bilan uning ortidagi bo‘sh masofani qo‘riqlab turishmaganda, olomon bu joylarni ham qamrab olgan bo‘lardi.

Shunday qilib, Pilat nokerak to‘qani mushtida siqib, qisiq ko‘zlari bilan atrofga olazarak bo‘lib qaragancha supaga ko‘tarildi. Lekin uning ko‘zlari oftob shu’lasidan qisilmagan edi, yo‘q! Prokurator, negadir, o‘limga mahkum etilganlarni ko‘rishni xohlamas edi: bilardiki, hozir uning orqasidan o‘sha jinoyatchilarni ham supaga chiqara boshlashgan.

Ulkan toshqoya boshida, odamlar dengizi qirg‘og‘ida to‘q-qizil astarli oq rido paydo bo‘lishi bilan, ko‘zi hech narsa ko‘rmayotgan Pilatning qulog‘iga «A-a-a…» degan tovush to‘lqini kelib urildi. Hiipodrom yokda dunyoga kelgan bu sado avvaliga bazo‘r eshitildi, so‘ng momaqaldiroq singari bir necha soniya guddirab tur-di-da, keyin yana pasaya boshladi. «Meni ko‘rishdi», — deb o‘yladi prokurator. Shovqin to‘lqini susayib, tinish darajasiga yetganda to‘satdan yana kuchaya boshla-di va bu gal avvalgisidan ham balandroq avjga chiqdiki, xuddi dengiz dolg‘asi sathida ko‘piklar paydo bo‘lgani kabi bu suron orasidan hushtak sadosi va gul-diros shovqin orasidan elas-elas quloqqa chalinuvchi ayollar fig‘oni eshitildi. «Mahbuslarni supaga olib chiqishdi… — deb ko‘nglidan o‘tkazdi Pilat, — olomon men sari talpinganda bir necha ayolni bosib, yanchib yuborgan bo‘lsa kerak, bu — o‘shalarning nolasi».

U sukut saqlab bir oz kutib turdi, zero olomon yuragidagi butun hovurni to‘kib solib, o‘zi tinchimaguncha, uni hech qanday kuch tinchita olmasligini Pilat bilardi.

Nihoyat shunday fursat keddi. Prokurator o‘ng qo‘lini yuqori ko‘targan edi, olomonning oxirgi sasi ham o‘chdi.

Shunda Pilat ko‘kragiga imkoni boricha ko‘proq issiq havo olib shunday chinqirdiki, uning xirillagan ovozi ming-minglab odamlarning boshi uzra yangradi:

— Qaysar imperator nomi bilan!

Shunday deyishi bilan qulog‘iga bir necha uzuq-uzuq dag‘al so‘zlar kelib urildi — saf tortib turgan askarlar nayza va temir nishonlarini yuqoriga siltab, mudhish ovoz bilan:

— Qaysar a’lo hazratlari omon bo‘lsin! — deb hayqirgan edilar.

Pilat boshini adl ko‘tarib, uni oftob tig‘iga tiradi. Qovoqlari ostida yashil o‘t chaqnadi, bu o‘tdan uning miyasi yona boshladi, shunda arameylar tilida hirqiroq ovoz bilan aytgan so‘zlari olomonning boshi uzra parvoz qildi:

— Qotillik qilgani, isyonga da’vat etgani hamda qonun va dinni tahqirlagani uchun Yershalaimda hibsga olingan to‘rt nafar jinoyatchi sazoyi o‘limga — ustunlarga osishga hukm qilindilar! Ushbu qatl bugun Taqir Tepada amalga oshiriladi! Jinoyatchilarning nomlari budir: Dismas, Gestas, Var-ravvan va Ha-Notsri. Mana, ular qarshingizda turishipti!

Pilat jinoyatchilarni ko‘rmay turib, qo‘li bilan o‘ng tomonga ishora qildi, lekin ularning shu yerda, belgilangan yerda turishganini u yaxshi bilardi.

Olomon go‘yo ajablangandek yoki ko‘ngli taskin topgandek, anchagacha g‘ala-g‘ovur qilib turdi. Nihoyat g‘ovur tindi va Pilat nutqini davom ettirdi:

— Vale, alarning uchtasi qatl etilgay, zeroki, qonun va taomilga ko‘ra Kichik Sinedrionning ixtiyori ila va Rim hokimiyatining tasdiqlashiga ko‘ra muqaddas pasxa bayrami sharofati ila saxovatli qaysar imperator on hazratlari o‘limga mahkumlardan biriga uning manfur hayotini siylov qiladilar!

Pilat so‘zlarni qichqirib-qichqirib aytarkan, ayni paytda, g‘ulg‘ula o‘rnini teran sukunat egallay boshlaganini his qila boshladi. Endi na bironta «tiq» etgan tovush, na birovning yengil tin olgani chalinardi uning qulog‘iga, hattoki bir payt, atrofidagi butun muhit tamoman g‘oyib bo‘lgandek ham tuyuldi Pilatga. Uning nazarida, o‘zi yomon ko‘rgan bu shahar butkul o‘lganday, yolg‘iz o‘zi boshini osmonga tirab, quyoshning tik shu’lasi ostida qovrilib turgandek bo‘ldi. Pilat sukunatni yana bir oz cho‘zdi, so‘ng chinqirib gapira boshladi:

— Hozir sizlarning ko‘z oldingizda ozod qilinadigan mahbusning ismi….

U ismni aytishdan oldin yana bir marta sukut qilib, biron gap yodimdan ko‘tarilmadimikin, deb ko‘nglidan o‘tkazdi, negaki, baxtiyor mahbusning nomi e’lon qilingach, bu o‘lik shaharga jon kirishini, undan keyin aytilgan so‘zlarning birontasini ham hech kim eshitmasligini yaxshi bilardi.

«Hamma gapni aytib bo‘ldimmi? — tovushsiz pichirladi Pilat o‘ziga o‘zi. — Ha. Ismi qoldi!»

So‘ng u «r» harfiga urg‘u berib sukutga tolgan olomon uzra qichqirdi:

— Var-ravvan!

Pilatning nazarida quyosh jaranglab, birdan yorilib ketgandek, olov bo‘lib qulog‘iga quyilayotgandek bo‘ldi. Bu olov to‘fonida hayqiriq, chinqiriq, faryod, qahqaha va hushtak sadolari jo‘sh urib butun maydonni boshga ko‘targandi.

Pilat orqasiga o‘girildi, qoqilib ketmaslik uchun ko‘zini supa sahniga terilgan rang-barang go‘shamalarga tikkancha, hech kimga qaramay, pillapoya tomon yura boshladi. Endi, uning orqasida, supaga bronza tangalar, xurmolar do‘lday yog‘ila boshlagan, olomon esa yuz bergan mo‘’jizani — ajal changaliga tushgan odamning endi u changaldan qanday qutulib chiqqanini, mahbusning so‘roq paytida lat yegan qo‘llarini legionerlar beixtiyor og‘ritib yecha boshlaganini, uning esa og‘riqdan aftini bujmaytirib, «voy-voy» lab bo‘lsa ham, telba odamlarday ma’no-siz tirjayishini o‘z ko‘zi bilan ko‘rish uchun uzluksiz na’ra tortib, bir-birini toptab, bir-birining yelkasiga mingashayotgan ediki, buni Pilat ko‘rmasa ham aniq tasavvur qilardi.

Ayni paytda u qolgan uchta mahbusni soqchilar qo‘llarini yechmay, shahar tashqarisidagi Taqir Toqqa olib boruvchi mag‘rib yo‘liga olib chiqish uchun pillapoya tomon boshlab borayotganini ham his qilgan edi. Pilat supadan tushib, uning panasiga o‘tgandan keyingina, o‘zini xavfdan xoli ekanligini payqab (endi u o‘limga mahkum qilinganlarni ko‘ra olmas edi), ko‘zini ochdi.

Uning shohsupadan turib aytgan gaplarini, endi jarchilar ba’zilari arameya, boshqalari yunon tilida chinqirib takrorlayotgai ediki, xiyla aniq eshitilayotgan bu chinqiriqlar olomonning asta-asta pasaya boshlagan nolasi bilan omixta bo‘lib ketgan edi. Pilatning qulog‘iga yana tobora yaqinlashib kelayotgap otlar dupuri va quvnoq tarzda qisqa-qisqa ijro etilgan harbiy karnay sadosi ham eshitildi. Bu tovushlarga javoban bozor boshidan Hippodrom maydoniga olib chiquvchi ko‘chadagi uylarning tomlariga chiqib olgan bolalarning quloqni batang qilgudek o‘tkir hushtaklari va «po‘o‘sht, po‘-o‘sht!» — deb qichqirgan ovozlar yangradi.

Maydonning odamlardan tozalangan qismida turgan bir askar birdan hayajonlanib, qo‘lidagi bayroqchani silkidi, shunda prokurator, legion sarkardasi, kotib va soqchilar yurishdan to‘xtashdi.

Maydonga, otlarni tobora jadalroq choptirib, suvoriylar kirib keldi, u xalq to‘plangan yerni chetlab o‘tish va Taqir Toqqa eng qisqa yo‘ldan tezroq yetib olish uchun, tok barglariga burkangan tosh devor bo‘ylab cho‘zilgan yo‘ldan kelayotgan edi.

Eng oldinda otini uchirib kelayotgan jussasi o‘g‘il bolaniki singari chog‘gina, qora badan suriyalik komandir yigit Pilatga yaqinlashgach, chiyillagan ovoz bilan bir nima dedi va shamshirini g‘ilofidan sug‘irdi. U mingan, terlab ko‘pik bo‘lib ketgan qora ot hurkib orqa oyoqlariga turdi. Komandir shamshirini g‘ilofga solib, otning bo‘yniga qamchi urdi va jilovini bo‘sh qo‘yib tor ko‘cha tomon uchirdi. Qolgan suvoriylar uchta-uchtadan bo‘lib uning orqasidan ko‘cha changitib ot choptirib borar-kanlar, bambukdan yasalgan yengil nayzalarining uchi lik-lik sakrardi. Boshlaridagi oq salla tufayli yuzlari yana ham qoraroq ko‘ringan bu suvoriylar oppoq tishlarini irshaytirib prokurator yonidan shamoldek yelib o‘tishdi.