Mixail Bulgakov - Usta va Margarita

— Yo‘q, — dedi Pilat, — havoning dimligidan emas, sen bilan, Kaifa, turganimdan siqilib ketdim, — so‘ng u ko‘zlarini suzib jilmaydida, ilova qildi: — O‘zingni ehtiyot qil, hazrati buzruk.

Kaifaning timqora ko‘zlari chaqnab ketdi, boya prokuratorning chehrasida qanday taajjub alomati nujudga kelgan bo‘lsa, endi Kaifaning ham yuzida shunday ajablanish paydo bo‘ldi.

— Nimalar deyapsan, prokurator? — mag‘rur va xotirjam ohangda dedi u, — hukm chiqarilgandan keyin tahdid qilyapsanmi menga? Axir uni o‘zing tasdiqlab berding-ku! Quloqlarimga ishonmayapman! Biz Rim prokuratorining avval puxta o‘ylab, so‘ng o‘z fikrini bayon qilishiga ko‘nikib qolganmiz. Ishqilib, suhbatimizni biron kimsa eshitmadimikin, igemon?

Pilat hazrati buzrukka o‘lik ko‘zlarini tikdi, tishining oqini ko‘rsatib, jilva qilganday bo‘ldi.

— Qo‘ysang-chi, hazrati buzruk! Shu topda, bu srda bizni gapimizni kim ham eshitardi? Nahot men bugun qatl etiladigan anavi sayoq devona yigitga o‘xshasam? Yo go‘dakmidim men, Kaifa? Men qaerda nima deyishimni bilaman. Bog‘ ihota qilin-gan, butun qasr qo‘riqlanmoqda, demak, hatto sichqon ham biron kavakdan kirolmaydi buyoqqa! Naiiki sichqon, hatto anavi, oti pima edi… Kiriaf shahridai chiqqan ham. Aytganday, sen uni taniysanmi, hazrati buzruk? Ha… agar bu yerga o‘shanaqa odam kirib qolgudek bo‘lsa, kirganiga xam ming pushaymon yegan bo‘lardi, bu gapimga endi ishonsang kerak albatta? Xullas, hazrati buzruk, qulog‘innga quyib ol, bugundan e’tiboran sen oromingni yo‘qotasan! Sen ham, qavmlaring ham, — Pilat shunday deb qo‘li bilan o‘ng tomonda, ancha olisdagi do‘nglikda qad ko‘targan ibodatxonaga ishora qildi. — Buni senga men — pontiylik Pilat, Oltin Nayza tutgan suvori aytyapmap.

— Bilaman, bilaman! — dadil javob qildi qorasoqol Kaifa va ko‘zlari chaqnab ketdi. U qo‘lini ko‘kka cho‘zib kalomini davom ettirdi: — Iudeya xalqi, undai vahshiyona adovat bilan nafratlanishingni, uni ko‘p og‘ir musibatlarga mubtalo qilishingni biladi, illo uni butkul mahv eta olmagaysan! Xudo o‘z panohiga olgay bu xalqni! Eshitgay, ha, qudratli qaysar zorimizni eshitgay va bizni qattol Pilatdan hifz qilgay!

— E, yo‘q! — dedi Pilat va endi gapirgan sari, tobora ko‘ngli yengil torta boshladi: endi mug‘ambirlik qilishning ham, ravon jumla tuzish uchun so‘z axta-rishning ham hojati qolmagan edi. — Sen qaysarga mening ustimdan ko‘p marta arz qilding, endi navbat menga keldi, Kaifa! Endi men noma yozib yuboraman, yuborgandayam Antioxiyadagi noibga ham, Rimga ham emas, to‘ppa-to‘g‘ri Kapreyaga — imperatorning o‘ziga yuboraman sizlarning bu yerda, Yershalaimda ashaddiy isyonchilarni o‘limdai qutqarib qolayotganlaringiz haqida. Ana unda Yershalaim ahlini, avvalgi ezgu niyatim bo‘yicha, senlarning nafingni ko‘zlab, Sulaymon ko‘lining obirahmati bilan siylamayman! Yo‘q, suv bilan emas! O‘zing eslab ko‘r, aynan senlarning kasringga, men devorga ilingan imperator nomi zarb qilishgan qalqonlarni qo‘lga olishgan va ko‘rib turibsanki, shaxsan o‘zim bu yerga qo‘shin surib kelishga majbur bo‘ldim, oqibag, Yershalaimda yuz berayotgan voqealarning shohidi bo‘lishimga to‘g‘ri keldi! Gaplarim yodingda bo‘lsin, hazrati buzruk. Hozir sen Yershalaimda ko‘rib turganing bir kohorta qo‘shin — daryodan tomchi! Hali bu shahar poyiga, butunicha Fulminat qo‘shini, arab suvoriylari kelishadi, ana unda quloqlaring achchiq nolayu faryodlar eshitadi! Ana unda sen jiioyatchi Var-ravvanni o‘limdan xalos etganing, ezgulik haqida va’z qilgan faylasufni esa nohaq o‘limga yo‘llaganing uchun ming pushaymon bo‘lasan!

Hazrati buzrukning yuzida xol-xol qizil dog‘lar iaydo bo‘ldi, ko‘zlari yona boshladi. U ham prokuratorga o‘xshab, tishining oqini ko‘rsatib tirjaydida, javob qaytardi:

— Shu aytgan gaplaringga, prokurator, o‘zing ishonasanmi? Yo‘q, ishonmaysan! Xalqni vasvasaga solgan o‘sha faylasuf Yershalaimga tinchlik olib kelmadi, bil’aks — tinchlikpi buzdi, buni o‘zing ham, o chavandoz, juda yaxshi bilasan. Sen uni, xalq orasida fitna tarqatsin, dinimizni tahqirlasin, butun xalqni Rim shamshiriga ro‘para qilsin, degan iiyatda ozod qilmoqchi bo‘lding! Vale men, Iudeyaning buzruk hazrati, tirik ekanman, dinimizni gahqirlashlariga yo‘l qo‘ymayman, xalqimni unday xavfdan muhofaza qilaman! Eshityapsanmi, Pilat? — Shunday deb Kaifa qo‘lini tahdidona ko‘tardi: — Ana, quloq sol, prokurator!

Kaifa jim qoldi, shunda prokuratorga yana dengiz guvillaganday, uning to‘lqinlari Bukj Irod bog‘ining devorlari poyiga kelib urilayotganday bo‘lib tuyuldi. Bu guvillash pastlikdan prokuratorning oyoqlariga, undan yuziga ko‘tarilayotganday o‘ldi. Pilatning orqa tomonida, qasr ortida esa hayajonli karnay sadolari, yuzlab oyoqlarning zalvorli gursillashi, temirlar jarangi eshitilardi. Piyoda askarlari prokuratorning buyrug‘iga binoan isyonchi va qaroqchilarni qatl etish oldidan bo‘ladigan dahshatli namoyishga shaylanib, qasrdan chiqa boshlagan edilar.

— Eshityapsanmi, prokurator? — deb hazrati buzruk past ovoz bilan takrorladi. — Nahotki bularning hammasini oyoqqa turg‘azgan, — Kaifa gapira turib ikki qo‘lini ko‘kka ko‘targan edi, qora qaytarma qalpog‘i boshidan tushib ketdi, qo‘rqinchli yo‘lto‘sar Var-ravvan deb o‘ylasang?

Prokurator kaftining orqasi bilan sovuq, terga cho‘mgan peshonasini artdi, yerga tikildi, keyin ko‘zlarini qisgancha osmonga qarab, lov-lov yonayotgan quyoshning deyarli qiyomga kelib qolganini, Kaifaning soyasi esa marmar sherning dumi oldi-da g‘ujanak bo‘lib qolganini ko‘rdi-yu, loqaydlik bilan ohista dedi:

— Choshgoh bo‘lib qolipti. Suhbatga berilib ketibmiz, holbuki ishni davom ettirmoq lozim.

U hazrati buzrukdan nazokat bilan uzr so‘radi va eng oxirgi, qisqa kengash uchun zarur bo‘lgan odamlarni chaqirtirib, qatlga taalluqli so‘nggi farmoyish bergunicha Kaifadan magnoliya daraxti soyasidagi kursida kutib o‘tirishni iltimos qildi.

Kaifa qo‘lini ko‘ksiga qo‘ygancha, iltifot bilan ta’zim qilib, shu yerda — bog‘da qoldi, Pilat esa rovonga qaytdi va uni kutib turgan kotibga legion sarkardasini, kohorta tribunini, shuningdek, Sinedrionning ikki a’zosini va jome soqchilari sardorini chaqirishni amr etdi. Ular bog‘ning pastki peshayvonida, favvorali doira suhbatgohda prokuratorning taklifini kutib o‘tirishardi. Pilat kotibga: hozir orqangdan yetib boraman, deb o‘zi qasr ichkarisiga yo‘l oldi.

Kotib kengash ahlini yig‘ish bilan band bo‘lgan paytda prokurator qora darpardalar bilan oftobdan to‘silgan xonada qandaydir bir odam bilan uchrashdi; garchi xonaga quyosh shu’lasi tushmayotgan bo‘lsa ham, begona odamning yarim yuzi boshidagi qaytarma qalpoq bilan to‘silgan edi. Bu uchrashuv nihoyatda qisqa bo‘ldi. Prokurator bu odamga pichirlab bir-ikki og‘iz so‘z aytdi, shundan keyin u xonadan g‘oyib bo‘ldi, Pilat esa ustunlar orasidan o‘tib boqqa chikdi.

Bu yerda prokurator hamma taklif qilingan odamlar ishtirokida, Ieshua Ha-Notsri ustidan chiqarilgan o‘lim hukmini tasdiqlaganini tantanavor ohangda, ammo quruqqina qilib ta’kidladi va rasmiyatchilik yuzasidan, jinoyatchilardan qay birini o‘limdan asrab qolishni ma’qul ko‘rasizlar, deb savol berdi Sinedrion a’zolariga. «Var-ravvan-ni», degan javobni eshitib:

— Juda yaxshi, — dedi prokurator va kotibga darhol buni qayd qilib qo‘yishni buyurdi, so‘ng kotib yerdan olib bergan ridosining tasmasini g‘ijimlagancha tantanali ohangda dedi: — Vaqt bo‘ldi!

Shundan keyin, bu yerda hozir bo‘lganlarning hammasi ikki tomoniga odamning hushini olgudek o‘tkir hid taratuvchi atirgul butalari zich o‘tqazilgan keng marmar zinadan pastga — qasr darvozasi sari tusha boshladilar. Bu darvozadan sahni tep-tekis keng maydonga chiqilardi. Maydonning narigi boshidagi Yershalaim janggohiga o‘rnatilgan mahobatli ustunlar va marmar haykallar bu zinadan yaqqol ko‘rinib turardi.