Штэфан Цвайг - Скон аднаго сэрца

* Прабачце, панове, адну хвіліну (фр.).

«У іх яна просіць прабачэння, - з горыччу падумаў стары, - а ў мяне ніхто не папрасіў прабачэння, калі яны ўсталі з-за стала. Я для іх сабака, ануча, якую можна таптаць нагамі. Але яны робяць правільна, робяць правільна, калі я гэта трываю!»

Яна чакала, строга падняўшы бровы; як вучань перад настаўнікам, стаяў ён перад ёю і не асмельваўся загаварыць.

- Што такое? - нарэшце спыталася яна.

- Я не хачу... я не хачу... - замармытаў ён дрыготкім голасам, - я не хачу, каб вы... каб вы вадзіліся з гэтымі людзьмі...

- З якімі людзьмі? - перапытала яна, разыгрываючы неразуменне, і кінула на яго абураны позірк, быццам ён абразіў яе асабіста.

- З тымі, там... - Ён злосна кіўнуў галавою ў бок гасцінай. - Мне гэта не падабаецца... я не хачу...

- Чаму?

«Вечна гэты інквізітарскі тон, - з горыччу думаў стары, - як быццам я ў яе слуга». І дадаў, запінаючыся ад хвалявання:

- У мяне ёсць прычыны... вельмі сур'ёзныя прычыны... Мне не падабаецца... Я не хачу, каб Эрна размаўляла з гэтымі людзьмі... Я не абавязаны ўсё растлумачваць.

- У такім выпадку мне вельмі шкада, - адказала яна высакамерна. - Я лічу, што ўсе трое надзвычай выхаваныя маладыя людзі, прынамсі, яны лепшая кампанія, чым у нас дома.

- Лепшая кампанія!.. Гэтыя гультаі... гэтыя... гэтыя... - Злосць душыла яго. Раптам ён тупнуў нагою. - Я гэтага не хачу... я забараняю... зразумела?

- Не, - адказала яна спакойна. - Я нічога не разумею. Не разумею, чаму я павінна адбіраць у дачкі забаву...

- Забаву!.. Забаву!.. - Ён пахіснуўся, як ад удару, твар заліўся чырванню, халодны пот выступіў на лбе, рука міжволі пацягнулася да палкі, каб абаперціся на яе або нанесці ўдар. Але ён забыўся ўзяць палку. Гэта адразу працверазіла яго. Ён авалодаў сабою - на сэрцы ў яго раптам пацяплела. Ён падышоў да жонкі, як быццам хацеў узяць яе за руку. Голас яго зрабіўся мяккім, амаль умольным: - Паслухай... ты мяне не разумееш... я ж нічога не хачу для сябе... я вас прашу толькі... гэта мая першая просьба за доўгія гады: паедзем адсюль... паедзем у Фларэнцыю, у Рым, куды хочаце, я на ўсё згодны... вырашайце самі, куды вы хочаце... толькі паедзем адсюль... я прашу цябе... паедзем... сёння ж... сёння... я болей не магу гэтага трываць... не магу.

- Сёння? - Яна здзіўлена паглядзела на яго і нахмурылася. - Паехаць сёння? Што за дзіўная фантазія?.. і толькі таму, што гэтыя людзі табе не падабаюцца... Зрэшты, ніхто цябе не прымушае сустракацца з імі.

Але ён не ішоў, ён стаяў перад ёю, умольна склаўшы рукі.

- Я не вытрываю гэтага... я ж сказаў табе... не вытрываю... я не магу. Не пытайся ў мяне, чаму... прашу цябе... але павер, я не вытрываю гэтага... Хоць раз у жыцці зрабіце што-небудзь для мяне... адзін раз...

У суседнім пакоі зноў забарабанілі на раялі. Яна паглядзела на мужа, быццам кранутая ягонаю роспаччу; але які ён смешны - маленькі, тоўсценькі чалавечак, з пачырванелым тварам, з запалёнымі вачамі, з дрыготкімі рукамі, якія тырчаць з занадта кароткіх рукавоў; цяжка бачыць яго такім убогім. І спагада, якая шавяльнулася была ў ёй, адразу саступіла месца халодным словам:

- Гэта немагчыма. Мы паабяцалі паехаць з імі сёння катацца... а паехаць заўтра, калі мы нанялі пакой на тры тыдні... з нас будуць смяяцца... Я не бачу ніякай прычыны для ад'езду... я застаюся тут, і Эрна таксама...

- А я магу ехаць, так?.. я тут толькі псую.. псую вам... забаву, - хрыплым голасам перабіў яе стары. Ён рэзка выпрастаўся, рукі сціснуліся ў кулакі, на лбе пагрозліва выпнуліся жылы. Ён, відаць, намагаўся нешта сказаць або зрабіць. Але раптам крута павярнуўся і, цяжка перавальваючыся з нагі на нагу, хутка затупаў да лесвіцы, каб таропка, паскараючы крок, як быццам ён ратаваўся ад пагоні, падняцца наверх.

Стары, задыхаючыся, бег уверх па лесвіцы: толькі б дабрацца да свайго пакоя, застацца аднаму, авалодаць сабою, утрымаць нервы ў кулаку, перастаць вар'явацца! Вось ён ужо дасягнуў верхняга паверха, і раптам - быццам вострыя кіпцюры ўпіліся ў яго вантробы; ён пабялеў як палатно і прыхіліўся да сцяны. О, гэты шалёны, пякучы боль! Ён сціснуў зубы, каб не закрычаць, і, заглушаючы стогны, курчыўся ад пакутлівых колікаў.

Ён адразу зразумеў, што з ім: гэта быў прыступ жоўцевых колікаў, адзін з тых жахлівых прыступаў, якія нярэдка мучылі яго ў апошні час; але ніколі ён не адчуваў такіх жахлівых пакут, як на гэты раз. «Пазбягайце хваляванняў, - прыгадаў ён параду ўрача, і, нягледзячы на боль, пачаў злосна здзекавацца з сябе: - Лёгка сказаць, пазбягайце хваляванняў... хай пан прафесар сам пакажа, як можна не хвалявацца, калі... ой... ой...»