Штэфан Цвайг - Скон аднаго сэрца

Ён не гаварыў з імі ў той вечар за сталом, а яны не звярнулі ўвагі на яго зацятае, сціснутае, як кулак, маўчанне. Не развітваючыся, ён падняўся ў свой пакой, лёг і патушыў святло. Шмат пазней прыйшла жонка пасля прыемна праведзенага вечара; палічыўшы, што ён спіць, яна раздзелася ў цемры. Хутка ён пачуў яе цяжкае, роўнае дыханне.

Стары, сам-насам з сабою, шырока расплюшчанымі вачамі глядзеў у начную пустату. Побач з ім нешта ляжала і глыбока дыхала ў цемры; ён намагаўся ўспомніць, што гэтую жанчыну, якая ў адным з ім пакоі і дыхае адным з ім паветрам, ён калісьці ведаў маладою і палкаю, што яна нарадзіла яму дзіця і была звязана з ім глыбокаю таямніцаю крыві; ён настойліва пераконваў сябе, што гэтае цёплае і мяккае цела, якое ляжала так блізка, што ён мог дакрануцца да яго рукою, калісьці было жыццём у яго жыцці. Але дзіўна: думкі аб мінулым не выклікалі ў ім ніякіх пачуццяў, і ён слухаў жончына дыханне дакладна таксама, як праз адчыненае акно шум ад плёскату хваляў на прыбярэжнай гальцы. Усё гэта прайшло, даўно мінула, засталося толькі выпадковае і чужое суседства: усё скончана, скончана назаўсёды.

Яшчэ раз ён уздрыгнуў - ціха, як бы тайком, рыпнулі дзверы ў даччыным пакоі. «Значыцца, сёння зноў», - падумаў ён і адчуў лёгкі ўкол ва ўжо амярцвелым, здавалася, сэрцы. З хвіліну штосьці торгалася ў ім, быццам адміраючы нерв. Але і гэта прайшло: «Хай робіць што хоча! Што мне да яе!»

І стары зноў адкінуўся на падушку. Мякчэй ахутваў змрок яго збалелыя скроні, жыватворная прахалода пранікала ў кроў. І неўзабаве неглыбокі сон затуманіў знясіленыя пачуцці.

Калі жонка прачнулася раніцаю, яна ўбачыла, што муж ужо стаіць, у паліто і капелюшы.

- Куды гэта ты? - спыталася яна сонным голасам.

Стары не павярнуўся; ён спакойна засоўваў начную кашулю ў чамадан.

- Ты ж ведаеш, я еду дадому. Я бяру з сабою толькі самае неабходнае, астатняе можаце паслаць мне ўслед.

Жонка спалохалася. Што гэта? Такога голасу яна ніколі ў яго не чула: холадна, жорстка прарываліся словы праз сціснутыя зубы. Яна ўскочыла з ложка.

- Няўжо ты хочаш паехаць?.. Пачакай... мы таксама паедзем, я ўжо сказала Эрне...

Але ён толькі нецярпліва паматаў галавою.

- Не... не... заставайцеся... не трэба... - і, не азіраючыся, пайшоў да дзвярэй. Каб націснуць на ручку дзвярэй, ён мусіў паставіць на падлогу чамадан. І ў гэтае кароткае імгненне ён успомніў: тысячу разоў ён ставіў чамадан з узорамі перад чужымі дзвярамі; перш чым пайсці, пачціва развітваўся і прапаноўваў свае паслугі для далейшых даручэнняў. Але тут у яго не будзе болей ніякіх спраў, і таму ён не палічыў неабходным развітацца. Без адзінага слова, без развітальнага позірку ён падняў чамадан і з трэскам зачыніў за сабою дзверы, аддзяліўшы сябе ад свайго ранейшага жыцця.

Ні маці, ні дачка не зразумелі, што адбылося. Але гэты раптоўны ад'езд занепакоіў іх. Адразу ж яны паслалі яму ўслед, у родны горад на поўдні Германіі, лісты, у якіх падрабязна тлумачылі, што мела, мабыць, месца непаразуменне, амаль пяшчотныя, клапатлівыя лісты; яны пыталіся, ці добра ён даехаў, як яго здароўе, і нават былі гатовыя вярнуцца з адпачынку. Ён не адказаў. Яны зноў пісалі, адпраўлялі тэлеграмы, адказу не было. Толькі з канторы прыйшла сума, якую яны прасілі ў адным лісце, - паштовы перавод са штэмпелем фірмы, без ніводнага слова, напісанага рукою, без прывітання.

Такое невытлумачальнае, цяжкае становішча вымусіла іх паскорыць ад'езд. Хоць яны тэлеграмай паведамілі загадзя, калі вернуцца, ніхто не сустрэў іх на вакзале, і дома таксама нічога не было прыгатавана: слугі ўпэўнівалі, што стары рассеяна кінуў тэлеграму на стол і пайшоў, не зрабіўшы ніякіх распараджэнняў. Увечары, калі яны ўжо сядзелі за сталом, нарэшце грукнулі дзверы; яны ўскочылі з месца і пабеглі яму насустрач; ён паглядзеў на іх здзіўлена, - відаць, ён забыўся пра тэлеграму, - але ніякіх пачуццяў не выказаў, а абыякава даў дачцэ абняць сябе, прайшоў з імі ў сталовую і раўнадушна слухаў іх расказы. Ён ні аб чым не пытаўся, моўчкі смактаў цыгару, на пытанні адказваў коратка, але часцей прапускаў іх міма вушэй; здавалася, ён спіць з адкрытымі вачамі. Потым цяжка падняўся і пайшоў у свой пакой.

Так было і ў наступныя дні. Дарэмна ўстрывожаная жонка спрабавала пагаварыць з ім: чым настойлівей дабівалася яна тлумачэнняў, тым упарцей ён ухіляўся ад іх. Штосьці ў ім замкнулася, стала недаступным, адгарадзілася ад дамашніх. Ён яшчэ абедаў з імі за адным сталом, выходзіў у гасціную, калі бывалі госці, але сядзеў моўчкі, паглыблены ў свае думкі. Але ён заставаўся да ўсяго безудзельны, і таму, каму выпадала ў час размовы ўбачыць яго вочы, рабілася не па сабе, бо нежывы позірк іх, скіраваны ўдалечыню, не заўважаў нічога навокал.