Штэфан Цвайг - Страх

- За што вы мяне праследуеце і мучыце? Я не магу... Зразумейце ж, не магу... Вы бачыце, я зрабіла ўсё, што магла. Зразумейце ж гэта! Пашкадуйце мяне!

- А мяне хто пашкадуе? Хай сабе здыхае з голаду. Чаму ж гэта я павінна шкадаваць такую багацейку?

Ірэна хацела адказаць рэзкасцю, але тут яна пачула, як грукнулі ўваходныя дзверы, і кроў застыла ў жылах. Мусіць, гэта муж вярнуўся з канторы. Не думаючы больш ні аб чым, яна сарвала з пальца пярсцёнак і сунула вымагальніцы, а тая адразу ж схавала яго.

- Не бойцеся, я зараз жа пайду, - супакоіла яе госця, убачыўшы, які бязмежны страх напісаны на Ірэніным твары і як напружана яна прыслухоўваецца да мужчынскіх крокаў, якія выразна былі чуваць у пярэднім пакоі. Адчыніўшы дзверы, шантажыстка прывіталася з Ірэніным мужам, які кінуў на яе рассеяны позірк, і выйшла.

- Гэтая дама прыходзіла за даведкаю, - сабраўшы апошнія сілы, растлумачыла Ірэна, як толькі за наведніцаю зачыніліся дзверы. Самае страшнае мінула. Муж нічога не адказаў і спакойна падаўся ў сталовую, дзе ўжо было накрыта на абед.

Ірэне здавалася, што ў яе гарыць месца на пальцы, якое звычайна халадзіў залаты абруч пярсцёнка, і што кожны абавязкова зверне ўвагу на гэтае месца, як на ганебную пляму. За абедам яна ўвесь час старалася хаваць руку, але пры гэтым нейкае небывалае абвостранае чуццё нашэптвала ёй, што муж не зводзіць вачэй з яе рукі, сочыць за кожным яе рухам. Яна спрабавала адцягнуць яго ўвагу і ўсё новымі пытаннямі падтрымлівала размову. Яна звярталася да мужа, да дзяцей, да гувернанткі, з усіх сіл ажыўляла слабае цячэнне размовы, але сілы ёй здраджвалі, і размова ўвесь час перапынялася. Яна намагалася здавацца вясёлаю і развесяліць другіх, дражніла дзяцей, падбухторвала іх адно на адно, але яны не сварыліся і не смяяліся: яна і сама ўсведамляла, што ў весялосці яе адчуваецца прытворства і гэта кідаецца ўсім у вочы. Чым болей яна прытваралася, тым меней ёй гэта ўдавалася. Нарэшце яна стамілася і змоўкла.

Маўчалі ўсе; яна чула толькі, як бразгае посуд ды як у яе нутры расце голас страху.

- А куды ты дзела пярсцёнак? - спытаўся раптам муж.

Яна ўздрыгнула. Унутраны голас выразна сказаў: усё, канец! Але штосьці інстынктыўна не хацела яшчэ здавацца. Трэба ўзяць сябе ў рукі, знайсці сілы на адну толькі фразу, адно слова. Прыдумаць яшчэ адну, апошнюю, хлусню.

- Я... я аддала яго ў чыстку. - І, падбадзёраная сваёю выдумкаю, яна рашуча дадала: - Паслязаўтра я забяру яго назад.

Паслязаўтра. Цяпер яна звязала сябе. Калі ёй нічога не ўдасца зрабіць, хлусня выйдзе наверх, і тады ўсяму канец. Яна сама прызначыла сабе тэрмін, і праз хаос страху раптам прабілася новае пачуццё, пачуццё радасці, што развязка гэтак блізка. Паслязаўтра: тэрмін вызначаны, і гэтая пэўнасць выклікала дзіўны спакой, які заглушыў страх. Знутры падымалася штосьці новае, новая сіла, сіла жыць і сіла памерці.

* * *

Цвёрдая ўпэўненасць у блізкай развязцы нечакана праясніла ўсё ў яе душы. Нервовасць чарадзейна змянілася ясным роздумам, страх саступіў месца непрывычнаму празрыстаму спакою, праз прызму якога яна раптам ясна ўбачыла сапраўдную цану таго, што было яе існаваннем. Яна зразумела, што жыццё яшчэ не зусім страчана, і калі ёй суджана зберагчы гэтае жыццё і зрабіць яго яшчэ больш каштоўным у тым новым высокім сэнсе, які адкрыўся ёй за гэтыя дні пакутлівага страху, і калі можна будзе пачаць жыццё зноў без бруду, без боязі, без хлусні, - яна да гэтага гатовая. Але жыць разведзенаю жанчынаю, зняслаўленаю пралюбадзейкаю - на гэта ў яе няма сілы, як няма сілы працягваць небяспечную гульню, купляць сабе спакой на нейкі час. Супраціўляцца дарэмна - яна гэта разумела, развязка набліжаецца, пагібель пагражае ёй ад мужа, і ад дзяцей, і ад яе самой - ад усяго, што акружае яе. Уцячы немагчыма, калі вораг усюдыісны. А самае надзейнае выйсце - прызнацца - ёй недаступнае, у гэтым яна пераканалася. Значыцца, застаецца толькі адзін-аднюткі шлях, шлях, адкуль няма звароту.

* * *

Раніцаю яна спаліла сваю перапіску, прывяла ў парадак розныя нязначныя справы, але пры гэтым пазбягала глядзець на дзяцей і наогул на ўсё тое, што было ёй дарагое. Яна баялася, што жыццё павабіць яе зноў радасцямі і спакусамі і што бязмэтныя хістанні перашкодзяць здзейсніць прынятае ёю рашэнне. Потым яна яшчэ раз выйшла на вуліцу, каб апошні раз выпрабаваць лёс і сустрэцца з вымагальніцай. Нястомна ішла яна па вуліцах, але без ранейшай ліхаманкавай насцярожанасці. У душы яна ўжо стамілася ад барацьбы і адчувала, што далей змагацца не можа. Яна прахадзіла так цэлых дзве гадзіны, быццам гэта быў яе абавязак, але шантажысткі нідзе не сустрэла і нават не засмуцілася ад гэтага. Яна ўглядвалася ў твары прахожых, і яны здаваліся ёй чужымі, непатрэбнымі і нежывымі. Усё гэта ўжо адышло кудысьці, было незваротна страчана.