Антуан Сент-Экзюпери - Ваенны лётчык

Бо мускулатура вайны нябачная. Бо, страляючы, вы пацэльваеце ў дзіця. Бо на зборным пункце воінскай часці вы натыкаецеся на парадзіх. Бо спрабаваць перадаць звесткі або атрымаць загад гэтак жа бессэнсоўна, як завязаць спрэчку з Сірыусам. Арміі болей няма. Ёсць толькі салдаты.

Яны прылучыліся да міру. Сілаю абставін яны ператварыліся ў механікаў, дактароў, пастухоў, санітараў. Яны рамантуюць машыны гэтым бездапаможным людзям, якія самі не ўмеюць вылечыць сваё жалезнае ламачча. I выкладваючы ўсе свае сілы, гэтыя салдаты і самі не ведаюць, хто яны: героі ці злачынцы, якіх трэба аддаць пад суд ваеннага трыбунала. Яны ніколькі не здзівяцца, калі іх узнагародзяць ордэнамі. I не здзівяцца, калі іх прыставяць да сцяны і ўсадзяць ім з тузін куль у чэрап. Не здзівяцца, калі іх дэмабілізуюць. Нішто ўжо не здзівіла б іх. Яны даўным-даўно пераступілі ўсе межы здзіўлення.

Усё ператварылася ў суцэльны кацёл, дзе ніякі загад, ніякая навіна, ніякая хваля — нішто не зможа распаўсюдзіцца больш, чым на тры кіламетры. I як вёскі, што па чарзе ўплываюць у агульную сцёкавую канаву, так і ваенныя грузавікі, паглынаныя мірнымі турботамі, адзін за адным прылучаюцца да міру. Гэтыя жменькі людзей, якія без вагання пайшлі б на смерць — толькі перад імі не ўзнікае такой неабходнасці, — хапаюцца за першую-лепшую работу, якая трапляецца ім пад рукі. I вось яны рамантуюць аглоблі старых калёс, у якія тры манашкі напхалі з тузін малечы, і, ратуючы яе ад смерці, — рушылі з ёю ў богведама якую прошчу, да богведама якога легендарнага прытулку.

Як і Аліяс, які хаваў у кішэню рэвальвер, я не стану асуджаць салдат, якія адмаўляюцца ваяваць. Што магло б ажывіць іх? Дзе тая хваля, якая ўскалыхнула б іх? Дзе той сэнс, які з'яднаў бы іх? Яны нічога не ведаюць пра рэшту свету, апроч тых, вечна неверагодных, чутак, якія зарадзіліся дзесьці на дарозе за тры-чатыры кіламетры ад іх у выглядзе недарэчных здагадак і, павольна прасачыўшыся скрозь тры кіламетры катла, набылі характар бясспрэчнай ісціны. Злучаныя Штаты ўступілі ў вайну. Папа рымскі пакончыў жыццё самагубствам. Рускія самалёты разбамбілі

Берлін. Перамір'е падпісана тры дні назад. Гітлер высадзіўся ў Англіі.

Няма пастуха для жанчын і дзяцей, але няма яго і для салдат. Генерал распараджаецца ад'ютантам. Міністр распараджаецца сакратаром. I, магчыма, ён здольны натхніць яго сваім красамоўствам. Аліяс распараджаецца лётнымі экіпажамі. I ён можа запаліць у іх гатоўнасць пайсці на смерць. Сяржант з ваеннага грузавіка распараджаецца дванаццаццю падначаленымі яму салдатамі. Але ён не мае сілы звязацца з кім іншым. Нават калі дапусціць, што нейкі геніяльны палкаводзец, які цудам здолеў усё акінуць вокам, прыдумае план нашага выратавання, то для здзяйснення свайго плана гэты палкаводзец будзе мець пад рукой толькі дваццаціметровы званковы правадок. А манеўровай сілай, неабходнай для перамогі, на другім канцы правадка яшчэ будзе існаваць сакратар.

I калі па дарогах брыдуць куды вочы глядзяць гэтыя салдаты з разбітых часцей, гэтыя воіны, якія апынуліся на вайне без работы, на іх абліччах няма таго адчаю, які прыпісваюць пераможаным патрыётам. Яны падсвядома прагнуць міру, гэта праўда. Але мір у іхніх вачах — усяго толькі канец гэтага неверагоднага вэрхалу, магчымасць зноў знайсці сябе, сваю асобу, хай сабе і самую сціплую. Гэтак стары шавец у сне забівае ў боты цвікі. I, забіваючы цвікі, ён выкоўвае свет.

I калі яны рушаць куды вочы глядзяць, то гэта ад усеагульнай неразбярыхі, якая раз'ядноўвае іх, а зусім не ад жаху перад смерцю. Іх нішто не жахае: яны спустошаны.

Існуе непарушны закон: пераможаных немагчыма адразу ператварыць у пераможцаў. Калі пра армію кажуць, што яна спачатку адступае, а цяпер дае адпор, то гэта ўсяго толькі слоўнае спрашчэнне, бо войска, якое адступала, і тое, якое зараз вядзе бой, — не адно і тое ж. Адступіўшая армія ўжо не была арміяй. I зусім не таму, што гэтыя салдаты былі не здольныя перамагаць, а таму, што адступленне руйнуе ўсялякія повязі — і матэрыяльныя, і духоўныя, — якія звязвалі людзей паміж сабою. Натоўп разрозненых салдат, якія пры адступленні прасачыліся ў тылы, замяняюць свежымі рэзервамі, якія дзейнічаюць, як адзіны арганізм. Менавіта яны і затрымліваюць ворага. Што да ўцекачоў, дык іх збіраюць да купы, каб з яе зноў вылепіць армію. Калі няма рэзерваў, якія можна кінуць у бой, першае ж адступленне набывае тады непапраўны характар.

Знітоўвае адна толькі перамога. Паражэнне не толькі раз'ядноўвае людзей, яно прыводзіць чалавека і да разладу з самім сабой. Калі ўцекачы не аплакваюць Францыю на краі пагібелі, то менавіта таму, што яны пераможаныя. Бо Францыя пераможана не вакол іх, а ў іх саміх. Аплакваць Францыю азначала б ужо быць пераможцам.