Антуан Сент-Экзюпери - Ваенны лётчык

Я даю вам сем літар. Гэтыя сем літар узяты з Бібліі. Ану, паспрабуйце ўзнавіць па іх Біблію!

Гісторыкі забудуць рэальныя падзеі. Яны навыдумляюць нейкіх разважных людзей, таемнымі повязямі звязаных з сусветам, у якім усё для іх было зразумела, здольных на глыбокія падагульненні і на важныя вывады па ўсіх чатырох правілах картэзіянскай логікі. Яны сумеюць адрозніць сілы дабра ад сіл зла. Герояў ад здраднікаў. Але я задам простае пытанне:

— Каб здрадзіць, трэба быць адказным за нешта, нечым распараджацца, на нешта ўздзейнічаць, нешта ведаць. Па цяперашнім часе для гэтага трэба быць геніем. Чаму ж, дазвольце запытацца, здраднікаў не ганаруюць ордэнамі?

Усюды спакваля ўжо праглядвае воблік міру. Але не таго выразна абмаляванага міру, што, як новы гістарычны этап, звычайна наступае па войнах, канчаткова завершаных дагаворамі. Гэта нейкі няўцямны перыяд, гэта канец усяго. Канец, які ніяк не можа прыйсці да канца. Балота, у якім у рэшце рэшт вязне ўсякі парыў. Набліжэння развязкі — добрай ці кепскай — не адчуваецца. Хутчэй наадварот. Усё спакваля апускаецца ў гніль часовага, якое здаецца вечным. Развязкі не будзе, бо няма за што ўхапіцца, каб выцягнуць краіну з гэтага стану, як выцягваюць тапельніцу, заматаўшы на руку яе валасы. Усё зруйнавана. I нават пры самым энергічным намаганні ў руцэ застаецца толькі пасмачка валасоў. Наступаючы мір — не плод рашэння, прынятага чалавекам. Гэты мір бярэ свае, як праказа.

Там, пада мною, на гэтых дарогах, дзе гіне караван бежанцаў, танкісты то забіваюць людзей, то падаюць ім напіцца, там усё нагадвае багну. Мір, які ўжо прымешваецца да вайны, ператварае вайну ў гнілізну.

Мой сябар Леон Верт аднойчы ў дарозе аказаўся сведкам характэрнай размовы, пра якую ён збіраецца расказаць у вялікай кнізе. Па левы бок дарогі — немцы, па правы — французы. Паміж імі — нетаропкі вір эвакуацый. Сотні жанчын і дзяцей, як хто можа, ратуюцца з успалымнелых аўтамашын. Артылерыйскі лейтэнант, заціснуты ў гэтым заторы, намагаецца прывесці ў баявую гатоўнасць сямідзесяціпяціміліметровую гармату, па якой пастрэльвае вораг. Але вораг б'е міма цэлі, косіць людзей на дарозе — і маткі бягуць да лейтэнанта, які, абліваючыся потам, упарта, дзеля выканання нейкага цьмянага абавязку, стараецца ўра-таваць пазіцыю, хоць яна не пратрымаецца і дваццаці хвілін (іх тут усяго дваццаць артылерыстаў!):

— Прэч адсюль! Прэч алсюль! Вы проста нягоднік!

Лейтэнант і яго салдаты адыходзяць. Яны ўсюды натыкаюцца на праблемы, якія выстаўляе перад імі мір. Забіваць дзятву на дарогах недапушчальна, канечне. А кожнаму ж салдату, які страляе, даводзіцца страляць у спіну дзіцяці. Кожны грузавік, які прабіваецца наперад ці спрабуе прабіцца, рызыкуе загубіць мноства людзей. Таму што, рухаючыся супроць цячэння, ён няўмольна стварае непраходныя заторы.

— Вы звар'яцелі! Прапусціце нас! Дзеці ж паміраюць!

— Што зробіш, вайна…

— Якая вайна? Дзе вайна? За тры дні ў гэтым кірунку вы прасунецеся на шэсць кіламетраў!

Некалькі самотных салдат едуць на грузавіку на зборны пункт, дзе іх, напэўна, даўно ўжо ніхто не чакае. Але ў іх адно ў галаве — каб як выканаць свой элементарны абавязак.

— Мы салдаты…

— Лепей бы нас падвезлі!.. Дзе ваша сумленне?!

Голасна крычыць дзіця.

— А гэты…

Гэты ўжо не крычыць. Няма малака, няма і крыку.

— Што зробіш, вайна…

Яны зноў і зноў вымаўляюць гэтыя словы з тупой і безнадзейнай упартасцю.

— Ды вам ніколі не дабрацца да яе, да вашай вайны! Вы сканаеце тут, разам з намі!

— Мы салдаты…

Яны ўжо і самі не дужа ўпэўнены ў тым, што кажуць. Яны ўжо і самі не ўпэўнены, што ваююць. Яны ніколі не бачылі праціўніка. Яны едуць у грузавіку да нейкай хісткай мэты, якая знікае хутчэй, чым міраж. I напатыкаюць усюды толькі гэтыя праявы гнілога сметніка.

У гэтым вэрхале захрасае літаральна ўсё, і салдаты таксама вылазяць са свайго грузавіка. Іх акружаюць:

— У вас ёсць вада?

I яны раздаюць ваду.

— А хлеб?..

I яны раздаюць хлеб.

— Няўжо вы пакінеце яе паміраць?

У пакарэжанай машыне, якую адцягнулі на абочыну, хрыпіць жанчына.

Яе выносяць адтуль. Бяруць на грузавік.

— А дзіця?

Дзіця таксама бяруць на грузавік.

— А гэтую, яна ж раджае!..

Бяруць і гэту.

А потым яшчэ адну, бо яна рыдае.

Правалэндаўшыся з гадзіну, грузавік з цяжкасцю вывелі з затору. Яго павярнулі на поўдзень. I ён, як выпадкова закочаны сюды валун, пацягнецца ва ўхапіўшым яго патоку бежанцаў. Салдаты прылучыліся да міру. Бо яны ніяк не маглі адшукаць вайну.