Сэльма Лагерлёф - Пярсцёнак Лёвеншольдаў

Гэта было супраць усіх правіл парадку, і ленсман даў знак судоваму прыставу выдаліць Марыт Эрыксдотэр. Прыстаў тут жа падышоў да яе, паклаў руку ёй на плячо, быццам намерваючыся яе арыштаваць, і павёў да судовай палаты. Але як толькі яны апынуліся ў людскім натоўпе, ён адпусціў яе. Прыстаў ужо нагледзеўся на дзяўчыну і ведаў — ёй абы толькі дазволілі стаяць паблізу ад арыштантаў, а яна нават не паспрабуе ўцякаць. Калі ж ленсман захоча яе паўшчуваць, то знайсці Марыт будзе лёгка.

Зрэшты, хіба быў у каго-небудзь час думаць пра Марыт Эрыксдотэр? Пастар з дзякам выйшлі наперад і сталі пасярод плошчы. Абодва знялі капелюшы, а дзяк зацягнуў псалом. І калі тыя, хто стаяў перад ланцугом салдат, пачулі гэтае спяванне, то зразумелі, што зараз адбудзецца нешта вялікае і ўрачыстае, самае ўрачыстае з усяго, чаму ім калі-небудзь даводзілася быць сведкамі на сваім вяку: заклік да ўсемагутнага, усёведнага Бога, каб даведацца аб яго волі.

Калі ж пачаў гаварыць пастар, людзі напоўніліся яшчэ большай павагай. Ён маліў Хрыста, сына божага, які некалі сам паўстаў перад судзілішчам Пілата, злітавацца над гэтымі абвінавачваемымі, каб не напаткаў іх суд несправядлівы. Ён маліў таксама злітавацца над суддзямі, каб не былі вымушаны яны прыгаварыць да смерці бязвіннага.

Пад канец ён маліў яго злітавацца над прыхаджанамі, каб не давялося ім быць сведкамі вялікай несправядлівасці, як некалі жыдам каля Галгофы.

Усе слухалі пастара, пазнімаўшы галаўныя ўборы. Яны не думалі больш пра свае нікчэмныя людскія справы. Яны былі настроены зусім інакш. Ім здавалася, быццам пастар заклікае на зямлю самога госпада Бога, яны адчувалі яго нябачную прысутнасць.

Стаяў цудоўны асенні дзень: сіняе неба, усеянае белымі хмаркамі, дрэвы з зялёным, ледзь кранутым жаўцізной лісцем. Над галовамі людзей бесперапынна праляталі на поўдзень чароды пералётных птушак. Нязвыкла было бачыць такую процьму птушак адразу ў адзін дзень. Людзям здавалася, што гэта, магчыма, нездарма. Ці не было гэта знакам, што гасподзь ухваляе намеры чалавечыя?

Калі пастар змоўк, выйшаў наперад старшыня павятовага суда і зачытаў каралеўскі прыгавор. Прыгавор быў падрабязны, з мноствам мудрагелістых моўных зваротаў, якія з цяжкасцю даходзілі да натоўпу. Але людзі зразумелі, што свецкая ўлада як бы склала скіпетр свой і меч, адмовілася ад мудрасці сваёй і ведаў і спадзявалася цалкам на волю божую. І яны пачалі маліцца, маліцца ўсе як адзін, каб гасподзь дапамог ім і навучыў іх.

Затым ленсман узяў у рукі ігральныя косці і папрасіў суддзю і сяго-таго з прысутных кінуць гэтыя косці, каб праверыць, ці не фальшывыя яны. З нейкім дзіўным хваляваннем прыслухоўваўся народ да стуку ігральных касцей на барабаннай шкуры. Гэтыя кубікі, якія загубілі нямала людзей, няўжо цяпер іх палічылі вартымі паведаміць волю боскую?!

Як толькі косці былі апрабаваны, арыштантаў вывелі наперад. Спачатку кубак перадалі Эрыку Іварсану, самаму старэйшаму з усіх. Але ленсман тут жа растлумачыў яму, што зараз рашэнне не будзе яшчэ канчатковым. Зараз ім патрэбна кінуць жэрабя толькі для таго, каб кожнаму вызначыць сваю чаргу гуляць.

Першы раз Паўлю Эліясану выпала найменш, а Івару Іварсану найбольш ачкоў. Значыць, яму першаму і патрэбна было пачынаць.

Трое абвінавачваемых былі апрануты ў тое ж самае адзенне, якое было на іх, калі яны, спускаючыся з гор, са свайго летняга сэтара, сустрэлі ротмістра. Цяпер гэта адзенне было бруднае і ўсё падранае. Такі ж зношаны выгляд, як у кафтанаў, быў і ў іх гаспадароў. Аднак усім падалося, быццам Івар Іварсан трымаўся з трох як бы лепш за ўсіх. Відаць, таму, што ён былы салдат, загартаваны шматлікімі пакутамі баёў і палону. Трымаўся ён усё яшчэ прама, і выгляд у яго быў мужны і бясстрашны.

Калі Івар Іварсан выйшаў наперад да барабана і ўзяў кубак з касцямі з рук ленсмана, то хацеў быў паказаць яму, як патрэбна трымаць кубак і як гуляць у косці. На вуснах старога мільганула ўсмешка.

— Не ўпершыню гуляць мне ў косці, ленсман, — сказаў ён такім гучным голасам, што ўсе пачулі. — Бенгт-асілак з Хедэбю ды я не раз, бывала, забаўляліся вечарамі гэтай гульнёй там, у стэпавых краях. Але не спадзяваўся я, што мне давядзецца згуляць з ім яшчэ раз.

Ленсман хацеў быў прыспешыць яго, але натоўпу спадабалася слухаць Івара. Вось храбрэц! Ён яшчэ мог жартаваць перад такім рашаючым выпрабаваннем.

Івар абхапіў кубак абедзвюма рукамі, і ўсе ўбачылі, што ён моліцца. Прачытаўшы «Ойча наш», ён гучна ўсклікнуў: