Уладзімір Ягоўдзік - Аповесць пра князёўну Рагнеду

Дачуўся Яраполк, што ў полацкага князя Рагвалода вырасла дачка, нібыта кветка. I ўжо — на выданні. А за ёй стаіць сіла вялікая: полацкая і тураўская дружыны, здатныя адолець любога ворага.

Адчалілі ад кіеўскага берага Яраполкавы ладдзі. Кірунак — уверх па Дняпры, да слаўнага Полацка.

Шмат прывезлі дарункаў у Полацк кіеўскія пасланцы. I золата, і срэбра, і посуд тонкай работы з салодкім пітвом заморскім. Але палачанаў не здзівіш багаццем — яны таксама не з бедных, ведаюць сабе цану.

Вядуць шаноўных гасцей у княскія харомы. Сустракае іх сам Рагвалод, гасцінна запрашае ў святліцу, дзе ад ежы і пітва аж ломяцца дубовыя сталы. Няспешна расказваюць вандроўнікі, што бачылі і чулі па дарозе. А потым Яраполкаў ваявода такі заводзіць сказ:

— Доўга мы хадзілі, доўга блукалі, пакуль на куніцын след напалі. Гналіся, гналіся за куніцай, у слаўны Полацк упусцілі і тут яе след згубілі. Сталі шукаці — аж след вядзе к вашай хаце. Распыталі ў людзей — памаглі ў бядзе. То не звер быў, не куніца, а красная дзявіца!

Кіўнуў барадаты сват Варажка сваім спадарожнікам, і тыя прынеслі ў святліцу вялікія, з пукатымі векамі куфры, паўнюткія ўсякіх падарункаў.

Заўсміхаўся полацкі ўладар, папрасіў пазваць на бяседу Рагнеду. I як толькі яна ступіла ў святліцу — падхапіліся з лаваў госці, бо такой прыгажуні ім не даводзілася яшчэ бачыць.

Сказаў Рагвалод дачцы:

— Вось прыехалі кіеўскія сваты. Ці пойдзеш за Яраполка? Гэтыя ўсе падарункі ён табе прыслаў.

Схіліла галаву маладая князёўна. Боязна пакінуць родны Полацк, любае сэрцу бацькоўскае гняздо!

Тады пакланіўся Рагнедзе ваявода Варажка:

— А яшчэ мой князь прасіў перадаць табе самае каштоўнае, што ў яго ёсць... — і падаў дзяўчыне маленькі пярсцёнак залаты, аздоблены блакітным каменьчыкам.

— Пайду за Яраполка! — паціху сказала са слязінкамі на вейках полацкая князёўна.

Дамовіліся Рагвалод з Варажкам, калі адбудзецца вяселле, і ваявода-сват, як на крылах, з радаснаю весткаю конна паімчаў у Кіеў.

А палачане, не адкладаючы, узяліся рыхтавацца да вялікага свята.

Аж тут, праз два тыдні, як ад'ехалі кіяне, новыя сваты завіталі ў Полацк. Гэтым разам — з Ноўгарада. Сярод іх быў сам Дабрыня — дзядзька князя Уладзіміра, родны брат яго матулі, ключніцы Малушы. Наўгародцы таксама не з пустымі рукамі заявіліся, нават больш прывезлі падарункаў, чым Яраполкавы сваты.

Быццам самых дарагіх гасцей, прыняў іх Рагвалод. Балюе, седзячы побач з полацкім князем, Дабрыня, як гарохам, ліслівымі слоўцамі сыпле, а вочы ў самога калючыя, хітрыя... Просіць нарэшце паклікаць Рагнеду.

Ступіла маладая князёўна ў святліцу. Нічога ў яе не спытаўся Дабрыня, а раіць, ледзь не загадвае, жонкаю стаць Уладзіміру.

Ды гордыя палачанкі не з тых, хто ад слоў сваіх адмаўляецца, з лёгкасцю забываецца пра абяцанае.

— Не хачу разуці рабыніча! — голасна, каб усе пачулі, адказала Дабрыню Рагнеда.

У даўніну існаваў такі звычай: калі дзяўчына ішла замуж, у знак пакорлівасці і згоды яна разувала жаніха.

Але полацкая князёўна не проста адмовіла сватам-наўгародцам, а назвала іх князя рабынічам, бо Малуша, ягоная маці, сапраўды прыслужвала княгіні Вользе — Уладзіміравай бабулі.

Заціхла музыка ў харомах полацкага ўладара. Счарнеў на галавешку твар Дабрыні. Ён даводзіўся Малушы родным братам і сам нядаўна хадзіў паднявольным.

Моўчкі ўсталі з лаваў наўгародцы і, не развітаўшыся, пакінулі святліцу.

Уладзімір даведаўся ад дзядзькі Дабрыні, што сказала сватам Рагнеда, і страшэнна раз'юшыўся. Адразу пачаў збіраць вялікае войска, абяцаючы па грыўні срэбра за кожную спаленую полацкую страху. Як груганы, зляцеліся ў Ноўгарад драпежныя найміты. З надзеяй на блізкую здабычу першыя прыбеглі лучнікі плямёнаў весі, меры і чудзі. Потым з-за мора прывёў дзве тысячы варагаў ярл-ваявода Фуліер. I калі з-пад лёду адкрыліся рэкі, добра падсохла зямля, вясною 980 года Уладзімір знянацку напаў на полацкі край.

Позна даведаўся пра страшную небяспеку князь Рагвалод. Нават не паспеў паклікаць на дапамогу дружалюбных тураўцаў. Заставалася адно — хутчэй уцякаць. Але куды? Мо ў Кіеў, да будучага зяця Яраполка? Не, з такою ганьбаю лепей не жыць! Не ўмее Рагвалод паказваць спіну ворагу. Не ў яго натуры аддаваць на здзек і гвалт безабаронны рамесніцкі люд.

Выйшла насустрач злой навале полацкая дружына. Цэлы дзень кіпела зацятая сеча, але сілы былі няроўныя. Вымушаны быў Рагвалод адступіць за ўмацаваныя гарадскія сцены. Цэлы месяц стаяў аблогаю князь Уладзімір. Падцягнуў каменямётныя машыны — парокі, зрабіў у драўляных сценах праломы і ўсё-такі здабыў непакорны Полацк. Заліў крывёю вуліцы і завулкі, дабраўся па мёртвых палачанах да княскіх харомаў. Паланіў Рагвалода і яго сям'ю. Затым на вачах у Рагнеды загадаў забіць і бацьку яе, і маці, і двух братоў малалетніх, а самой адрэзаў касу. I назваў сваёю жонкай.