Қанат Жойқынбектегі - Ел Шоңы. Шаңқай түс. II кітап

– «Көрші ақысы – тәңір ақысы» дейді қазақтар. Соны ұмытпа.

Шоң сәл ойланып тұрып қалды. Кеттебекті де жақсы білетін, ешкімге есесін жібермейтін. Онымен дауласқандар пәле үстіне пәле қосып алатын. Ел содан одан аулақ жүретін.

«Ойпырмай, ә… – деп ойлады Шоң. – Бұл Қаракесектер Кеттебекке қалай тиісіп жүр екен?» Шоң бір жағынан Каракесектер де жай жатпастың өзі екенін, бірақ олардың қай жерден, кімнен жылқы ұрлайтынын талдап-барлап қимылдайтын адамдар екенін жақсы білетін. Ес білгелі Қаракесектер көрші отырған Аралбайдан жылқы ұрлады дегенді естіген емес. Сірә, көршілікті сақтауды қадыр тұтатын Қаракесектердің іргесінде отырған руларға тиіспейтінін білетін. Аралбайлар да солай еді. Олардын ұрылары да көрші жатқан Қояншы-Тағайлардан мал ұрламайтын. Сонау Найман, Тобықтыларға шығып кетіп, сондай алыстағы рулардан ұрлайтын. Шоң оны естіп жүрген. Қолма-қол Ақмола базарына апарып сатып жіберетін. Содан оларды ешкім ұстай алмайтын. Кеттебек тәрізділер бұл үшін арнайы ұрылар ұстайтын. Шоң әрі-сәрі, екі ұшты ойға қалды, біріне де тоқтай алмады.

Шоң сыртта біраз жүріп, үйіне келсе Телқозы әлі кетпеген екен. Алып келе жатқан екі жылқысын сырттай қызықтағандай қарап, есік алдында тұр екен. Осы кезде тысқа Әйімкүл шықты.

– Келін, әлгі дәмді шайыңды қойып жіберші. – Бұл Телқозының Әйімкүлге жақсы күйде болғанда айтатын сөзі болатын. Әдетте, келіндеріне қатты Телқозы ретті жерінде келіндерін осылай мақтап жіберетін де әдеті бар еді.

– Көке, олай болса неге тұрсыз, үйге кіріңіз. Шай қайнап тұр, – деп ол да жалбалақтап қалды. Сармантай аулында да үлкендерін «көке» дейтін әдет бар екен, келін болып түскеннен кейін үлкен әкесі Сәттібай тәрізді, Телқозыны да солай атап кеткен. Телқозы бірден үйге кіріп кетпей, жақындап келе жатқан Шоңды күтіп тұрған. Ол қасына келген соң әлгі сөзін тағы қайталап айтты. Екінші рет Телқозының ескертіп айтуы, шаруасы маңызды болғанда жасайтын әдеті еді. Мұны Әйімкүл жақсы білетін. Әдейі келініне естірте айтып тұрған. Өйткені, Шоң Әйімкүл аузынан шыққан сөзді жөнсіз болмаса да қалт жібермей орындайтын. Телқозы да біліп алған. Сондықтан әдейі келінінің көзінше айтып тұрған еді, ол да:

– Шоң әлгі айтқанымды жаса. Реттеп жібер. Сенің тілінді ана Қаракесектер де жықпайды.

– Кеттебек өзі келіп айтпай ма, осы шаруаға сіз неге араласасыз?

Пайдасы болмаса, Телқозының кез келген шаруаға араласпайтынын Шоң жақсы білетін. Әкесінің мына айтып тұрғаны екі атты алғанның қайтарым екенін сезіп тұрса да әдейі айтты:

– Сені жұмсағаны несі қолбала құсатып… – Шоң әкесінінің сөзіне де, Кеттебектің қылығына да ыза болып тұр еді.

– Ол да келеді, сен дұрыс қарасын деп әдейі ескерткенім ғой бұл. -Телқозы осыны айтты да үйге беттеді. Оның артынан Шоң кірген. Алдында ғана енген Әйімкүл шайды жасап қойған екен. Әкесі жайғасып отырып Әйімкүл құйған шайды іше бастады. Шөлдеп келген болуы керек, кесесін тез тауысып, рахаттанып отырып шай ішті. Тер одан да кетті, бұдан да кетті. Шоң қалжақтап айтты:

– Немене, Кеттебектің үйі шай бермеген бе?

– Берді ғой, бірақ Әйімкүлдікіндей болмайды ғой. Бұл келіннің шайы айрықша. – Телқозының бұл да бір саясаты болатын. Кейде айтар сөзін Шоңға өзі айтпай Әйімкүлге айтып кететін. Мынасы соның алдындағы мақтау еді. Нартай Шоңның мініп жүрген атын алып кеткеннен соң, жалпы Телқозы көңілі Әйімкүлден де суып қалған. Әйімкүл Ақмоладан қайтып келген соң көңілдері қайта табысқан еді. Оған себеп болған Әйімкүлдің көкелеп тұрған мінезі еді. Әйімкүл сонымен Телқозы тілегінен шығып жүрген еді. Атасының көңілін осындай мінезімен жаулап алған. Телқозы да Әйімкүлдің айтқанын қисық демейді, Шоң да шамасы, реті келіп тұрса орындауға тырысатын. Әрбір адамның айтқанына сын көзбен қарайтын Шоң сол қасиетін Әйімкүлге келгенде жоғалтып алғандай болады. Және оның айтқандарын ілуде-шалуда болмаса, дұрыс емес демейді. Шоңның да әйелінің айтқан сөзің екі етпей орындайтынын Телқозы сезіп, біліп алған әбден. Мынасы да сол үйреншікті әдісі болатын. Шоң әкесінің әлгі сөзін жақтырмай:

– Әйімкүл шайын көп ішіп үйреніп қалғаннан ба, маған да айрықша… Кеттебектің әйелінің берген шайы Әйімкүлдің шайының ширегіне келмейді. Сен шай жайында әңгімені қой. Мен саған Кеттебек мәселесін әдейі тапсырып отырмын. Бір рет мен айтқандай жасап бер… – Телқозы шайын тездетіп ішіп, асығыс орнынан тұрды.

Әйімкүл атасының әлгі сөзін Шоңның қабылдамай отырғанын білді. Ол Телқозының әдейі бұл шаруаны өзіне тапсырып кеткенін түсіне қалды. Телқозы бұдан кейін Шоңнан сұрамайтын, кейін уақыты болды-ау деген шамасында Әйімкүлден сұрайтын. Ол да атасынын ондайын біліп алған, түбінде өзінен сұрайтынын түсініп, сол себепті Шоңның есіне салып, ретін келтіріп сұрап та қоятын. Әлгі әкесінің сөзінен кейін Шоң ашуға беріліп: