Язэп Малецкі - Пад знакам Пагоні

Даў я яму 1000 марак, палавіну грошаў, што я меў. Бланкаў-пропускаў я й сам ня меў, дык і яму ў гэтым нічога ня мог парадзіць. Я толькі сказаў:

— Усюды кажаце, што адыходзіце на захад з загаду нямецкіх вайсковых уладаў. Яны вас прапусьцяць!..

Вяртаючыся дамоў па Вялікай вуліцы, раптам сустракаю галоўнага лекара Беларусі, др. Крайнова, у мундзіры маёра СС.

— Здравствуйте, Мялецкій! — гудзе ён. — А что вы здесь балтаетесь?

— Шукаю спосабу, як выбрацца зь мяшка!

— Ну, а ты знаеш нямецкі язык?

— Знаю.

— То будеш нам переводчіком! — гукнуў Крайноў.

Я быў зьбянтэжаны гэткай нечаканай прапановай. Ды шмат не распытваўся:

— А калі едзем?

— Заўтра!..

— Маеце транспарт?

— Чыгункай! Але ў нашай кампаніі ніхто не гаворыць панямецку. У нас 7 чалавек, а вас двое, дык дзевяцера, — невялікі клопат!

— Ну добра, — адказаў я, — далучуся да вас, каб толькі ўсё было як наложыцца!

— Ды будзе!

Назаўтра, недзе каля 9-й гадзіны зраньня, у памяшканьні Крайновых мы сутыкнуліся з новай мітусьнёй. Др. Крайноў крычыць:

— Дзе нашая 14-ая пачка з абуткам?

— А дзе-ж яна? — перакрыкваецца жонка.

— Ды я яе, здаецца, паставіў перад поездам… — адказвае Крайноў.

- І я яе, здаецца, бачыла, — пацьвярджае жонка. — Ды дзе загінула?

— Ты ведаеш, што яна была з нашым абуткам?

— Але, ведаю. Цяпер на захад прыйдзецца ісьці басанож…

Празь нейкіх пятнаццаць хвілін мы даведаліся, што ідзе цягнік на захад. А тут загружанасьць вялізарная… І вось Крайноў скамандаваў:

— Ламай плот!

За адну мінуту мы выламалі дзіру ў плоце. Людзі й багаж цяпер плылі шпаркім струмянём і як бач былі на плятформе. Мы трыюмфавалі. Нас было 9 чалавек: Крайновы й Незабіткоўскі з жонкай, я з жонкай, Міхайлаў — кіраўнік расейскай моладзі ў Беларусі, ды ягоныя два памочнікі.

Мы ехалі на захад, да Горадні. Ды Немец адгарадзіў у вагоне палову «для чужынцаў» і забараніў заходзіць у «нямецкую частку» таго-ж цялятніка. Я падумаў: вось на табе — і тут паказ нямецкай «дэмакрацыі». У наш аддзел прыслалі хутка й 8 фольксдойчаў, якіх Немцы таксама не хацелі мець між сабой. Мы чуліся цяпер аднак-жа мацней, бо ўжо колькі чалавек гаварыла панямецку.

Цягнік скора затрубіў ды пачвахаў у кірунку Горадні. Я ў думках разьвітваўся з нашай сталіцай Вільняй, з нашым слаўным унівэрсытэтам, з нашай сьвятыняй ВОСТРАЙ БРАМАЙ, з Завальнай вуліцай, дзе быў цэнтр нашай палітычнай дзейнасьці, ды з шмат іншымі каштоўнасьцямі нашае гісторыі й культуры. Ці змагу вас ізноў пабачыць, каб з вашых крыніц зачэрпнуць яшчэ жывой адраджэнчай вады?

Мінаем Алькенікі, месца гістарычнае, дзе калісьці, у баёх з Маскоўшчынай, нашыя князі раіліся, як адкінуць Маскву на ўсход. А мы цяпер рухаемся на захад!..

У Горадні станцыя была перапоўненая ўцекачамі, дык мы атабарыліся на плятформе. Раніцай др. Крайноў выпісаў харч для нашага транспарту зь нямецкае чыгуначнае кантыны на 11 асобаў. Міхайлаў, праваднік Саюзу Расейскай Моладзі, прынёс вядро кавы ды 6 булак сьвежага хлеба, каўбас з кілё, з паўкіляграма сыра ды другое вядро гарачай гарбаты. Мы гэтага ўсяго ня зьелі ды з палавіну раздалі людзям на станцыі. Пасьля сьнеданьня др. Крайноў адвёў мяне ў бок ды кажа:

- Імееш ты чёрное черніло і ручку?

— На што? — пытаюся.

— Мне нужно подправіць дакумент!

— Што-ж гэта ў вас за новая праблема?

— Бальшая праблема! — кажа, — У мяне пропуск: «Менск-Ліда», а мне нада ехаць в Ліцманштат! Понімаеце?

— Пакажаце свой пропуск.

Крайноў паказаў, а там маршрут запраўды «Менск-Ліда».

— Дык вы хочаце ў Ліцманштат? — пытаюся.

— Але. Так нада справіць дакумент!

Я кажу, што гэта даволі небясьпечна, бо Немцы могуць заўважыць ды не прапусьцяць.

— Чепуха! — кажа ён. — Немцам цяпер ўсё роўна якая паперына! Пішы лацінкай: Менск-Ліцманштат, ды не разяўляйся!

Хутка хлопцы Міхайлава раздабылі чорнае чарніла й пяро і «Ліду» я пераправіў на «Ліцманштат». І вось мы, «адзінаццаць» чалавек, едзем на няўдала падробленым пропуску ў Райх!..

На пагранічнай станцыі Малкіня пачалася авантура. Стары нямецкі падафіцэр, чытаючы наш пропуск, абурыўся:

— Што тут накрэмзана? — пытаецца.

— Ліцманштат, — кажу я і паясьняю: — Ведаеце, на Ўсходзе ня ўсе ведаюць, як напісаць «Ліцманштат»!

— Унгюльтіг! [26] Не сапраўдны! — закрычаў Немец.

— Гюльтіг! [27] Сапраўдны! — крыкнуў Крайноў.

— Яволь, гэр маёр! [28] Так ёсьць, спадар маёр! — супакоіўся падафіцэр ды прыбіў пячатку.