Сергей Пясецкий - Ніхто дабром не дасць збаўлення...

У дворніка аж выцягнуўся твар, калі ён пабачыў Ажура.

— Гэта вы?! А ў нас такое няшчасце!

— Што здарылася?

— Пані Запольскую арыштавалі чэкісты. Уночы прыехалі і забралі.

— Даўно?

— Тры дні таму. Кватэру апячаталі, а ключ аддалі старшыні дамавога камітэта. Сказалі, што ён галавой за тую кватэру адказвае. Можа, і вам не варта было тут з’яўляцца. А чаму вы не прысядзеце?

Ажур сеў.

— Можа, вы ведаеце, за што яе арыштавалі?

Дворнік развёў цёмнымі ад працы рукамі.

— Ніхто не ведае… Грабуць нават ні за што… Вядома, які цяпер час. Як нічога не зменіцца, то ўсіх вывезуць і расстраляюць. Цяжка жыць і марны лёс… Мяне два разы выклікалі ў ЧК, каб я даносіў, калі нешта заўважу ў камяніцы. Сказалі, калі не данясу, то і мяне забяруць. Але я не надта са скуры луплюся. Запозна мне ўжо быць Юдам. Не прывыклы я да гэтага.

Ажур слухаў і ціха свістаў. А ў галаве таўкліся думкі. «Перадусім трэба даведацца, дзе Марыся… А калі яе ўжо няма сярод жывых… Не. Мусіць жыць… Так хутка яны не пускаюць у расход. З тыдзень пасядзіць».

Устаў і моцна паціснуў руку дворніку.

— Дзякуй вялікі.

— Можа, жадаеце падсілкавацца ці пераначаваць? Дык калі ласка. Цяпер позна. Страх хадзіць па горадзе.

Але Ажур не мог спакойна ўседзець. Яго некуды гнала, смылела, каб нешта рабіць, каб ратаваць Марысю. У галаву прыходзілі Цыпа, гаспадыня трушчобы, Жаба і Філіп Лысы. Усе мелі свае сувязі і маглі яму дапамагчы. На гарвыканкам не было чаго разлічваць. Там у яго было слабае апірышча, калі Марысю і так ужо арыштавалі.

Філіп Лысы жыў найбліжэй, таму Ажур прыбавіў ходу, кіруючыся да гатэля «Еўропа», дзе быў ужо двойчы. На шчасце, застаў блатнога ў сябе. Той ляжаў на акуратна засцеленым ложку ў вопратцы і брудных ботах. Спаў. Быў п’яны. Ажур пабудзіў яго.

— Што за халера і так далей… — гэта былі першыя Філіпавы словы.

Але ўміг пазнаў Ажура, пазяхнуў і, пачэсваючы лысаватую галаву з высокім ілбом, сеў на ложку. Ажур пачаў спакойна і падрабязна расказваць яму пра стварэнне крамы, дамову з гарвыканкамам, выезд дзеля закупкі паперы, вяртанне, апячатаныя дзверы і размову з дворнікам. Філіп ведаў Марысю і вельмі паважаў. Яго вельмі ўсхвалявала гэтая справа.

— Ведаеш што, — сказаў ён калегу. — Нешта мне світае ў галаве, але не магу думаць, галава трашчыць і так далей. Трэба выпіць. Гэта дапаможа, — дастаў з шафкі бутэльку гарэлкі.

Прапанаваў Ажуру:

— Вып’еш?..

— Не хачу. Я не піў ужо месяц і цяпер не хачу.

— За здароўе Марысі!

Філіп выпіў сам, паморшчыўся, запаліў цыгарэту і на хвіліну задумаўся. Потым усміхнуўся і загаварыў:

— Ведаеш што, дружа? Мяне хлопцы шануюць, любяць, але думаюць, што мне пятай клёпкі бракуе. А я толькі складна гаварыць не ўмею, а кожную справу тут трымаю, — паказаў на далонь, якую сціснуў у кулак. — Твая справа для мяне таксама ясная. Цяжка дапетрыць, што тут і як, але я клянуся, што я тваю Марысю выцягну і так далей… Даю слова!

Філіп разлічваў на сваё знаёмства з Крывашэіным. Быў упэўнены: калі прыцісне каменданта, то здолее вызваліць Марысю. Таму цяпер яму хацелася крыху паіндычыцца і пахваліцца сваімі магчымасцямі перад паважаным фірмовым блатным. Зрэшты, ён сапраўды да канца не ведаў, які спосаб дзеяння дасць найлепшы эфект.

Яны пачалі раіцца. З усіх бакоў абсмоктвалі кожную дэталь. Зрабілі наступныя высновы. Па-першае, на Марысю зусім нічога не было, у кватэры не апаролі нічога, што яе б кампраметавала. Па-другое, крама і тавары знаходзіліся ў распараджэнні гарадскіх уладаў, а Марыся працавала на бальшавіцкія ўстановы. Па-трэцяе, трэба было абавязкова дазнацца, ці жывая яшчэ Марыся і дзе яе ўтрымліваюць. Хто загадаў яе арыштаваць? Якая была прычына затрымання?

Толькі высветліўшы ўсе абставіны, можна было б выбраць спосаб, як ратаваць Марысю. П’янаваты Філіп вальнуў сабе кулаком у грудзі і з пафасам прамовіў:

— Дарагі дружа! Я каменданта за гарляк трымаю і так далей. Кручу ім, як хачу. А для цябе і Марысі і так далей мне нават жыцця не шкада. Зробім так. Я пазваню таму сукінаму сыну, каменданту, і запатрабую справаздачу, чаму Марыся была арыштаваная. Хай сабака паскача, пабрэша. Га?

Філіп Лысы схапіў тэлефонную слухаўку. Сам апарат у ягоным пакоі паставілі два тыдні таму на загад удзячнага каменданта.

— Злучыце з камендатурай!

— …

— Пры апараце я, дэлегат ЦК.

— …

— Папрашу кабінет каменданта… Няма?.. Злучыце з кватэрай… Чакаю…

Філіп Лысы кіўнуў Ажуру галавою і паказаў заціснуты кулак. Потым адкашляўся і падняў уверх бровы.