Дмитрий Могилевцев - Жыццё і смерць Андрэя Варатынца,альбо Як упершыню з’явілася на Беларусі бульба

Што яму было рабіць у Мадрыдзе? Немцы, якія прыехалі разам з ім, прывезлі Карлу імператарскі ліст. Андрэя паставілі на чале невялікага атрада нейкай чужынскай пяхоты, ён ахоўваў нешта і нават атрымліваў за тое грошы. Піў. Спяваў на дзіўнай для іспанцаў барбарынскай мове песенькі чарнавокім шляхетным прыгажуням. Адной з іх нават падараваў свой залаты агнусек, бо быў моцна п’яны ад віна і кахання. А калі выйшаў ад яе хістаючыся, раптам паклаў далонь на цаўё бацькавай шаблі і здрыгануўся. I пабег назад, выбіў нагою дзверы, збіў дваіх пахолкаў і ўварваўся, нібы вар’ят, у пакой прыгажуні. Жанчына пакорліва аддала агнусек і заплакала. Праз дзень адзін з яе кавалераў, высокі, хударлявы, з шалёнымі вачыма арагонскі гідальга, выклікаў Андрэя на дуэль. Андрэй, усміхнуўшыся, сказаў яму, што шмат чуў пра іспанскую дуэль, калі шаноўны рыцар — сапраудны іспанец, то ен, безумоўна, згодзіцца біцца так, як б’юцца ў барбарынскай Літве, у адной кашулі, з шабляю ў руцэ і з завязанымі вачамі. Гідальга згадзіўся. Зірнуць на паядынак сабралася некалькі шляхціцаў. Рабілі стаўкі. Ставілі болей на Андрэя, бо ўжо крыху пра яго ведалі. Гідальга баяўся, і таму папрасіў завязаць яму вочы маўрытанскім карункавым шалікам, на першы погляд амаль чорным, а на самай справе — даволі празрыстым. Гэта яго і загубіла. Бо ён верыў, што Андрэй не бачыць яго, і проста крочыў насустрач па пыле, узняўшы меч. Андрэй сапраўды не бачыў яго, але добра чуў крокі. Гідальга не памёр адразу, хоць вастрыё карабелы прайшло яму па твары й шыі, высекшы адно вока і зняўшы шалік з другога. Ён трымаўся за жыццё яшчэ тыдзень, пакуль руды пыл ягонай краіны, змяшаўшыся з крывёю, не запаліў у ягоным целе полымя атруты.

Пасля таго іспанская зямля пачала пячы ногі малодшаму Варатынцу. Таму ніхто не перашкаджаў, калі ён захацеў далучыцца да чарговай экспедыцыі ў Новую Індыю, і адплыў на Іспаньёлу, а адтуль — на Кубу, да Дыега Веласкеса і славутага Эрнана Картэса.

Цяпер Андрэй без ваганняў адправіўся б і да д’ябла ў пашчу: у пекле ён ужо пабываў. Кампаньёны празвалі Андрэя “Вара” - бо, па-першае, іспанцам цяжка было вымаўляць “Варатынец”, а па­-другое, варай завуць дзіду з кароткаю стальной дзюбай, якой дзідар злуе быка падчас карыды. Андрэй быў вельмі злосны на словы, а ягоная шабля хутка вылятала з похваў і зрэдку вярталася да іх без крыві.

Картэс, небагаты нашчадак знакамітага старажытнага роду, нагадаў Андрэю князя Міхайлу. Амаль гэткі ж харызматычны: прыгожы, шляхетны, ганарысты, самаўпэўнены. Сапраўдны ўладар паводзінамі, абыходжаннем, гаворкай. Кожную хвіліну шчаслівы толькі ўласнымі сілай і гонарам. Можа, таму Андрэй без сумневаў прыняў ягоны бок у спрэчцы з губернатарам Веласкесам. I далучыўся да Картэсавай авантуры. У сакавіку дзевятнаццатага года ён разам з ім высадзіўся на беразе Мексікі. I пайшоў праз джунглі на захад. Пра гэта шмат чаго напісана: як перад кучкай авантурыстаў звалілася дзяржава ацтэкаў, як сталёвыя мячы секлі ваяроў, звыклых толькі да кветкавых войнаў , да паўрытуальных боек, дзе галоўнае - не забіць ворага, а захапіць у палон, каб потым ахвяраваць крыважэрнаму богу на вяршыні піраміды. Іспанцы дзівіліся жорсткасці ацтэкаў і іх багоў, Андрэй - не: ён бачыў, як татары раздзіраюць ворагам грудзі і паказваюць яшчэ жывому чалавеку ягонае пульсуючае сэрца. Сам ён аднойчы пасля злой ночы, калі яго катавалі ліхаманка і прывідныя позіркі людзей, якіх забіў за жыццё, засек траіх палонных ацтэкскіх правадыроў. Астатнія палонныя - галодныя, амаль голыя, знямоглыя людзі, не лямантавалі і нават не сышлі са сваіх месцаў. Бо звыкліся да таго, што палонных забіваюць і гэткі ж лёс чакае і іх. Аднак не - для тых, хто застаўся жыць, Андрэй стаў не самым горшым гаспадаром. Ён хутка вывучыў мясцовую мову науатль і, узначаліўшы дзесятак іспанцаў і некалькі соцень індзейцаў, зажыў як заможны барон. Кажуць, спачатку ён нават загадаў пабудаваць з бярвення ліцвінскую хату на ўскрайку Тэначцітлана. Праўда, хатаў будаваць не ўмелі ані індзейцы з іспанцамі, ані ён, таму прастаяла хата не шмат часу. Давялося перабрацца ў каменны палац. Андрэй не любіў каменю. Камень нагадваў яму пра смерць. Ён не баяўся смерці, але не любіў яе, бо яна ўвесь час жыла пад ягонаю левай рукой. Пакорліва з’яўлялася, калі клікаў. I здзеквалася, пагражала, рагатала з яго крывавымі ратамі, якія лязо карабелы пакідала на целах. Таму Андрэй імкнуўся сабраць вакол сябе як мага больш жыцця - лесу, жывёлаў, пахолкаў, кветак, жонак. Па ягоным двары бегала шмат белагаловых хлапчукоў і дзяўчынак. Кажуць, яшчэ і цяпер нечакана нараджаюцца ў індзейскіх сем’ях белагаловыя дзеці з блакітнымі вачыма.