Уладзімір Караткевіч - Хрыстос прызямліўся ў Гародні

* Свіння.

** Не таварыства (сяброўства), а кампанія свінняў.

Суддзі маўчалі.

— Што ж рабіць? — ціха галаснуў Камар. — Пане Божа, што рабіць?!

— …і збіваць грушы, — са злараднасцю шапянуў іудзей непрыстойную прыказку. — Нічога, Юрась, нас заб'юць, але ім таксама будзе…

Цішыня. Толькі раптам усміхнуўся Басяцкі… Хацеў сказаць нешта, але паспеў толькі кінуць:

— Ціха, панове. Нас у Саламанцы вучылі думаць… Ага, вось што…

І тут залямантаваў, раптам здагадаўшыся, Жаба.

— Божа мой, Пане! — галасам загаласіў ён. — Бяда будзе! Як казаў Ісайя: «Аголіць Пан Бог цемя дачок Сіёна і раскрые Пан Бог сарамату іхнюю».

Жоўты, лісіны езуітаў твар перакрывіўся амаль прыемнай усмешкай. Разумнай і смелай да блюзнерства.

— Рабіць яму больш няма чаго, — непарушальна сказаў Басяцкі. — А што, уласна, крычаць?…

Паказаў белыя вострыя зубы і праз іх кінуў у цішыню:

— Яны патрабуюць Хрыста — дайце ім Хрыста.

— Ды няма ж яго ў наяўнасці! — загарлаў Камар. — Няма Хрыста!

— Маеце рацыю. Хрыста няма.

— Дык…

— А вам абавязкова, каб быў сапраўды?

— Ну, як…

— А гэтыя? — і адзін з заснавальнікаў будучага ордэна спакойна паказаў на бадзяг.

— Гэ-этыя?! — абурыўся Лотр.

— Гэтыя, — спакойна сказаў каплан. — Не горшыя за іншых. Скажам, нам строіць дурня, з Хомкі каўпак здымаць, не хочацца. Цалкам натуральна зрабіць з гэтых ерэтыкоў саюзнікаў і імі ўтаймаваць быдла. Вядома, давядзецца дараваць быдлу і дараваць ерэтыкам. Першым — таму, што яны рабілі мілую Богу справу. Другім — таму, што гэтыя махляры, яны ж — апосталы.

Усе маўчалі прыгаломшана.

Басяцкі казаў далей:

— Вы палічылі іхняе з'яўленне няшчасцем? Наадварот, сіе сведчыць аб промысле Божым…

Ён абвёў разумнымі халоднымі вачыма сяброў. Ва ўсіх членаў сінедрыёна былі не тое каб танзуры, а проста такі даволі вялікія плешы, і мніх усміхнуўся:

— …аб тым, што без Ягонай волі і волас не ўпадзе з нашай галавы.

Счапіў вузкія нервовыя пальцы:

— У краіне цяжка, неспакойна. Каб не было гэтага «прышэсця» — яго варта было б выдумаць. Толькі наша лянота перашкодзіла нам у гэтым.

— Але як? — усё яшчэ жахаўся такой справы Лотр.

— Dixi et animam meam salvavi* — усміхнуўся дамініканец.

* Я сказаў і ўратаваў сваю душу.

Яго зразумелі правільна, хаця і не ў тым сэнсе, які меў на ўвазе аўтар прыказкі.

— Т-так, — сказаў Лотр. — Ну, валацугі, хочаце быць апосталамі?

— Не, — хорам адказалі валацугі.

Усе здзівіліся.

— Т-то бок, як гэта? — спытаў Камар.

— А так, — адказаў Юрась. — Махляры мы, жулікі, гэта праўда. Можам нават сарочку з плота сцягнуць, але апосталамі быць не хочам. Ведаем мы, што такое азначае — звязацца са слугамі Хрыстовымі.

— Праўда што, — загучалі галасы. — Але… Смерцю карайце, а апосталамі быць не хочам…

— А вось гэта мы зараз паглядзім, — ашчэрыўшыся, сказаў Лотр. — Кат!

Чалавек у агністым капюшоне падышоў да схопленых.

— Вядзіце іх.

Варта рушыла да ліцадзеяў і павяла іх да страшных дзвярэй у заднім муры.

…Брама палала, і цяпер яе можна было б лёгка выбіць самым простым ударам бервяна, але падлога тунеля была густа і тоўста, дзюймы на чатыры, засыпана жарам. А тыя, што біліся на мурах, усё яшчэ не маглі зламаць добра ўзброенага ворага, закутага ў латы, і прабіцца да брамы з унутранага боку.

Жар палаў, шугаючы сінімі агнямі.

…Такі самы жар палаў і ў катоўні. Жароўня з ім стаяла проста перад тварамі ў бадзяг. Па скляпеннях скакалі цені. Чырвоная цэгла здавалася крывавай. Чорнай паласой перакрэслівала зарыва бервяно прэнга з цёмнымі раменнымі петлямі. Маскі, што віселі на сценах, здаваліся ад скокаў агню жывымі. І, як маска, што ажыла, стаяў перад валацугамі кат. Ён адкінуў капюшон і застаўся ў лічыне з барвянага шоўку.

На сценах, нібы залітых крывёю, віселі акрамя масак варонкі, шчыпцы, ціскі для ламання рэбраў. Стаялі ля сцен абрыдлівыя, незразумелай формы і прызначэння станкі.

Братчык з непаразуменнем абводзіў усё гэта вачыма. Тут працавалі таксама чалавечая фантазія і ўменне, працаваў чалавечы мозг — і ад усяго гэтага можна было хутка і назаўсёды пазбавіцца веры ў чалавека і ў ягоную будучыню, у ягонае прызначэнне і ў тое, што з гэтай жывёлы калі-небудзь што-небудзь атрымаецца.

Ён не падумаў аб тым, што самое існаванне такога сведчыць аб тым, што ёсць, няхай сабе і рэдка, іншыя людзі, дзеля якіх гэта ўсё існавала. Тут немагчыма было думаць пра гэта. Тут было пекла, тым больш абрыдлівае, што стварылі яго людзі, а не д'яблы.