Уладзімір Караткевіч: Хрыстос прызямліўся ў Гародні

— Мяшчане славутага месца! Войт наш хуткім чынам памрэ. Але якая б вялікая ні была наша журба — упадаць у роспач мы не павінны. Нам належыць перамагчы сваё сэрца і, спадзеючыся на волю Божую, тварыць далей справу ягоную. Царква не лье крыві. Войт не згадзіўся на вогнішча, і мы павінны паважаць яго апошнюю волю. Але, калі не змацаваны пячаткаю ўлады агонь…

Над натоўпам вісела мёртвае маўчанне.

— …хай вісіць гэта адроддзе пекла на хлуслівым сваім крыжы. Не прыбіты, як Збаўца наш, які выкупіў першародны грэх чалавечы (не, мы не будзем ганьбіць падабенствам смерці гэтага махляра вялікую смерць Езуса), а прывязаны, чым падоўжацца пакуты ягоныя ў выкупленне грахоў сваіх.

Ціхі плач узнік сярод лахманоў. Але роў захаплення заглушыў яго, і ніхто не пачуў, як ахнуў, пачуўшы гэта, адзін чалавек.

Чалавек гэты стаяў на кутняй вежы, што навісла над Нёманам. Проста пад ім, пад мурам і стромай, ішоў па Ўзвозе чалавек з крыжам на плячы.

— Дапамог.

На вежы, акрамя чалавека, стаялі яшчэ двое, якія таксама, відаць, здолелі сунуць у лапу кустоду вежы. Трохі наводдаль стаяў маўклівы, як статуя, манах у плашчы з капюшонам. А бліжэй шалеў ад захаплення, галасіў і ляпаў па плячах то чалавека, то манаха, нібы збіты са сваіх хлябоў, хлебнік.

— Распні яго! Распні! — Ён пляваў уніз. — Тфу на цябе! Тфу! Сабака! Ерэсіярх! У пекла пойдзеш, а я да Пана Бога. Тфу! Распні! Распні!

Чалавек крэкнуў, нагнуўся, нібыта каб паправіць рэмень поршня. І раптам жалезнай хваткай схапіў хлебніка за ногі, ірвануў і перакуліў цераз парапет. Хлебнік з крыкам паляцеў уніз.

— Бач ты, як ён да Бога спяшаецца, — сказаў чалавек, з пагрозай гледзячы на манаха.

Але манах глядзеў не на яго, а на тое, як хлебнік грукнуўся аб зямлю, як падскочыла і пакацілася ўніз па схіле, стукаючыся аб камяні, ягонае цела, як яно нерухома ўпала на дарогу амаль ля Хрыстовых ног.

Хрыстос пераступіў цераз труп.

І тады манах высунуў з-пад плашча кісці рук. Рукі былі залатыя.

— Фама, — сказаў ён чалавеку з завязанай галавою. — Брат. Ты жывы?

— Вус, — голас Фамоў сарваўся. — І ты жывы? Гора якое. Ты нашто тут?

— Ды вось… можа, хаця цела ад ганьбавання ўратую.Фама абняў яго. Рукі ягоныя калаціліся.

— Браце… Мілы… Пачакай… Мы двох… У мяне сілы ў сто разоў прыбыло. Мы яшчэ ім справім нештачка.

У натоўпе між тым нехта спытаў:

— Чаго гэта там крык?

— Ды вось, з вежы нехта зваліўся. Цікаўнасць усё.

— А-а.

Братчык стаў. Яго паспрабавалі былі падганяць бізунамі, але ён не рухаўся, глядзеў назад, на працэсію, якая цяпер была ўся як на далоні.

— Ты што? — вызверыўся вартавы.

— Змоўч, нікчэмнасць. Бач, які ў мяне эскорт ганаровы. — Ён цяжка дыхаў, але гаварыў з'едліва. — Табе такога за ўсё жыццё не заслужыць, як ні пніся. Манахі… У саванах… Кожны, як Лазар, калі ён, тры дні ў магіле пралежаўшы, прагуляцца выйшаў. І смярдзіць, як той Лазар. Мёртвыя. А можа, таму, што ўсё жыццё не мыюцца.

Пайшоў далей. Твар ягоны быў амаль ля зямлі, і кроў з рассечанай галавы падала ў пыл.

Перад самым крутым пад'ёмам ён зноў спыніўся. Яму прыйшло ў галаву, што будзе і непрыгожа і ганебна, калі ён вось так, ніца схілены, амаль паўзучы, будзе ісці праз гэты разубраны, нахабна-сыты, варожы натоўп.

Хрыстос умацаваў ногі, напружыўся і ўскінуў крыж сабе на карак. Прытрымаў яго раскінутымі рукамі. Так насілі гакаўніцы разбойнікі і пастухі.

Выпрастаўся.

Пайшоў, вязнучы ў пяску.

Фама і Вус з жахам і шкадобай глядзелі на гэта. Пасля не стала сілы глядзець. Яны спусціліся з вежы і пачалі штурхацца праз натоўп.

— Бачыш, што ў мяне? — Фама паказаў Вусу схаваны пад плашчом лук.

— Эх, браце, нічога ты ім не зробіш, — уздыхнуў Ціхон. — Два нас. Толькі два.

Каб яны ведалі, колькі ў натоўпе замаскіраваных сяброў, іхні адчай саступіў бы месца цвёрдасці. Але яны да самага канца так і не даведаліся пра гэта.

Ішоў праз натоўп чалавек, на якім манашы плашч падазрона тапырыўся. І ў спіну гэтаму чалавеку буркнуў нейкі рамеснік:

— Манахаў яшчэ нанесла. Навалач. Навухаданосары.

І тады манах вярнуўся, узяў чалавека за руку і прыўзняў капюшон.

— Кірык! — ціха ахнуў рамеснік. — Жывы?

— Ціха, браце! Зброю маеш?

— Клявец пад плашчом.

— Старайся праціскацца да эшафота. Дзе больш за ўсё рас.

— Любыя, мілыя, няўжо нашы? Не кінеце?

Кірык Вястун, Марка Турай і Кляонік сапраўды не збіраліся кідаць на эшафоце свайго верхавода. Мала было надзеі адбіць яго. Ніхто не хацеў загадзя каркаць, але больш за ўсё было шансаў самім застацца на замкавым двары, палегчы пад мячамі варты.