Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кнiга II

Валеры выставіў ніжнюю губу. Эдмунд Вярыга падміргнуў Алесю.

Загорскі ўбачыў, як прыпухлыя павекі хворых вачэй Яманта часта заморгалі. Юзаф змяніў тэму гаворкі.

– Пан цалкам прыстойна гаворыць па-польску. Нават з тым акцэнтам, што ўласцівы...

– Выкладчык быў з наваколля Радама, – сказаў падкрэслена Алесь. – З маёнтка Пёнкі.

– Мне вельмі прыемна, што пан вывучыў мову, на якой гаварылі яго продкі.

– Ямант-мамант, – буркнуў Віктар Каліноўскі.

Алесь паціснуў плячыма. I тут умяшаўся ў размову Валеры.

– Зноў? – спытаў ён у Яманта. – Ану кінь! Мала табе непаразуменняў?

– Што ж мы, хлопцы, будзем з усім гэтым рабіць? – выпраўляў становішча Віктар. – Хіба Эдмунда паслаць, каб купіў у кілбаснай абрэзкаў. Там немачка маладая аж дужа яго вокам адзначыла. А як жа! У паўночным духу мужчына. Вікінг! Апалон, злеплены з тварагу!

Эдмунд смяяўся:

– А што? Хіба дрэнны?

– Для яе, відаць, не дрэнны. Ружавее, як півоня. Кніксен за кніксенам: “О, гер Вя-ры-га! Жартаўніч-ка! Што вы?!” Вось ажэнішся – мы да цябе ў госці прыйдзем, а ты сядзіш, кнасцер курыш. Дзяцей вакол – плойма. А пад галавой падушачка, і на ёй вышыта: “Morgenstunde hat Gold im Munde” – у ранняй, значыцца, гадзіне золата ў вуснах.

– А ён усё роўна да паўдня дрыхне, – падтрымаў Віктара Валеры.

– Я і кажу. I вось ён нас частуе. Адно яблыка парэзана на скрылёчкі і па ўсёй вазачцы раскладзена, каб больш было.

Вярыга не пакрыўдзіўся. Пацягнуўся і гулка ўдарыў сябе ў грудзі.

– Чэзлая ў вас, хлопцы, фантазія. I гумар такі самы. Імпатэнцкі. А жыццё ж багацейшае. Паўнакроўнае яно, рагоча, кпіць, жарэ. Не з вашымі мазгамі вышэй за яго ўстаць. Заходжу я туды і паважна так кажу: “Фунт кілбасных абрэзкаў для майго сабакі”. А яна мне: “Вам загарнуць ці тут будзеце есці?..” Во як! А вы лезеце з посным рылам...

Хлопцы зарагаталі.

– Вось што, хлопцы, – сказаў Алесь. – Пакіньце вы гэты паўрубель на сняданне.

– У мяне прынцып, – сказаў Вярыга. – Нічога не адкладвай на заўтра, акрамя работы.

– Не, сур'ёзна. Хадзем да мяне. Павячэраем, пасядзім, пагамонім.

– Нязручна, – сказаў Кастусь. – Толькі прыехалі – нá табе хеўра.

– А не жэрці зручна?

– Усе збянтэжыліся.

– Ну, кіньце вы, сапраўды. – Алесь пачырванеў: пачыналася. – На апошняй станцыі яшчэ Кірдун купіў жывых ракаў. “Дзіва, кума, а не ракі. Адным ракам поўная торба... і клюшня вон тырчыць”.

Вярыга абвёў усіх вачыма і падкрэслена аблізнуўся.

– ён да цябе цяпер заўсёды хадзіць будзе, – сказаў Віктар. – Зойдзе і па-руску: “Есть есть?” А ты яму: “Есть нет”.

– Калі ласка, – перасек жарт Алесь. – Заўсёды буду чакаць.

Хлопцы муляліся, але пачыналі здавацца.

– Дык, кажаш, і ракі? – спытаў Вярыга.

– I ракі.

– А да ракаў?

– Як належыць. Белае віно.

– Белае?

– Белае.

– Хлопцы, – прастагнаў Вярыга. – Хлопцы, трымайце мяне. Трымайце мяне, бо я, здаецца, не вы-тры-ма-ю.

– Вось і добра, – сказаў Алесь. – Хадзем хутчэй.

Яны ішлі Неўскай узбярэжнай. Недзе далёка за спіной гучалі галасы астатняй кампаніі. Хлопцы назнарок адсталі, каб пакінуць сяброў удвох.

– Вось і ўсё, што я магу табе сказаць, – скончыў Алесь. – Такія, як Кроер, каб менш зямлі мужык атрымаў бясплатна, шкодзяць бацькаваму праекту. Загадзя адбіраюць у хлопа палову надзела, ды яму ж, за грошы, здаюць “у арэнду”. Страты ніякай. А пасля вызвалення скажуць: “Трымай, мужык, палову надзела ды не вякай...” А бацьку: “Маршалак, прабачце, але апошнія гады яны гэтай паловай не ўладалі. У арэнду бралі”. Дзед на такіх сяк-так цісне, але цяжка.

– Нічога, – сказаў Кастусь. – Больш людзей косы возьме, як прыйдзе бунт.

Звонка гучалі крокі. Імкнулася да мора магутная рака. Над горадам ляжала светла-сіняя, амаль празрыстая ноч.

– У Мсціслава маці памерла, – сказаў Алесь. – Хварэла даўно. Вечна па водах. Астаўся ён васемнаццацігадовым гаспадаром. Але зрабіць пакуль нічога не можа. Трохі не хапае да паўналецця.

– А што ён павінен зрабіць?

– Тое, што і я, як гаспадар стану. Адпусціць людзей.

– Думаеш, дадуць?

– Могуць не даць. Тут ужо – зрабіў дый стрэлу чакай.

– Вось так яно і ёсць.

Яны ішлі, абняўшыся за плечы.

– Як з маёй просьбай? – спытаў Кастусь.

– Я пагаварыў з усімі хлопцамі “Чартапалоху і шыпшыны”. Я кім пагаварыў, каму і напісаў. Хлопцы думаюць па-ранейшаму. “Братэрства” не распалася.

– Як добра!

– Мсціслаў, Пятрок Ясюкевіч, Мацей Біскуповіч, Усяслаў Грыма... ну, і я. Мы ўпяцёх узяліся за людзей, якіх ведалі. Разумееш, у хлопцаў справа пайшла весялей. А ў нас з Мсціславам нешта цяжка. Адчуваю: перашкаджае нешта. Ведаю, свой чалавек, з якім гавару, а ён муляецца ды ўсё некуды нібы хаваецца.