Уладзімір Караткевіч: Кастусь Каліноўскі

Заруба. Дзевят ага дурня... У бацьку пойдзе. Прыснiся такі Барданос - памрэш у сне ад жаху.

Рогат.

Гэй вы, мякiнныя галовы, гродзенскiя гракi, бручкаеды, бульбаглоты, глядзiце, як памiрае беларускi дваранiн, тысячу д'яблаў i пудовую свечку кожнаму з вас...

Рогат.

Гарэлiха. Чаго ж ты лаiссi, чаго?!

Заруба. З вамi iначай - як? Вы ж, халеры, i памерцi, як я, не сумееце.

Яўхiм. Заторкнiся!

Заруба. Гэта часам не ты, Яўхiм, сваю варону ў Вiльнi пазнаў?

Яўхiмiха. Не руш мужыка!

Заруба. Гэта часам не ты па бабскiм сваiм разуменнi свiнню за губернатара палiчыла?

Рогат.

I цi не ты гэта, Гарэлiха, на ўвесь вялiкi пост пеўня ад курэй адсаджвала, каб не грашыў, а потым здзiўлялася, чаго гэта пад квактухай адны баўтуны?

Гарэлiха. Цьху!

Яўхiм. Досыць.

Зарубу цягнуць да пня.

Заруба. I цi не вы гэта ўсе, скупеча ненажэрная, тэльбушына прагная, караля не еўшы спаць паклалi?.. (Перад плахай.) Стой. Пусцiце рукi. Глядзi, Беларусь, як памiраюць твае фанфароны-рыцары! Пляваць iм на гэтыя пасконныя пузы. Не баялiся каралёў - не збаiмося кароў... Гэй, божа ласкавы, падрыхтуй там для свайго Зарубы кварту мёду ды пару грэшнiц з пекла выпусцi... Га? Як для пакутнiка...

Сеў, абхапiў пень нагамi. Мужыкi з нейкiм нават спачуваннем ляпаюць яго па спiне. Чуваць выгукi: "Нiчога, хлопча"; "Не палохайся"; "Гэта ў нас хутка". Паспрабавалi нахiлiць яму галаву.

Прэч! Я на каленi не стаў. То i пню сам пакланюся. Лепей дубоваму пню, чым вам, пням стаяросавым.

Кастусь. Чакайце, мужыкi... Чорт аў Бацька, я вам гэтага чалавека не дам...

Чортаў Бацька. Гэ-эх... (Голасна.) Гэй, Гарэлiха!

Гарэлiха. Чаго ты яшчэ, чаго ты лопаiссi, п'янюга?

Чортаў Бацька. Можа б, i ты з iм?

Гарэлiха. Чаго гэта?

Чортаў Бацька. Хоць з панам разам паляжыш. Унукi ганарыцца будуць.

Рогат.

Во, маўляў, у нас бабця была.

Галасы. Давай, Гарэлiха! Карыстайся! А можа, даць iм часу да ранiцы?

Заруба(узняў галаву). З гэтай? Свят-свят-свят ! (Паклаў галаву.) Сячыце лепей адразу, чым такую пакуту мець.

Дабрадушны рогат.

Рагочуць. У дурня i песня дурная.

Яўхiм. Чаго гэта мы - дурнi?

Заруба. А то разумныя?.. Сядзеў я на вас задам, а сячэце вы мне чамусьцi галаву.

Галасы. Га-га-га, го-го-го, гык-гык-гык!

I тут разрагатаўся ўжо i Яўхiм. Рагоча, кiнуўшы сякеру.

Чортаў Бацька. Кастусь, га, Кастусь! Ну што з iм, чортам, рабiць?

Кастусь. Ды ён жа, па ўсiм вiдаць, не можа быць жорсткi...

Яўхiм. Не.

Кастусь. Астатнiх як хочаце. А гэтага... гэтага я ў атрад узяў бы. Ма-лай-чы-на! Нашага духу чалавек! Смехам вiруе, як кацёл... Ну што, громакiпячая бочка, пайшоў бы з намi?

Заруба. Ты - смелы. Сабой прыемны. Але якога гэта я д'ябла бяспятага з вамi пайду?

Кастусь. А таму, што ты смяешся. Нават сярод пакут ... Ты - месца апошняга ўспакаення курэй, гарэлкi i бульбы. Таму што любiш Беларусь.

Заруба. А вы за што?

Кастусь. За тое, каб паўсюль смяялiся i жартавалi.

Заруба. Недзе хiба не жартуюць?

Кастусь. На троне не жартуюць. Трон, цi ведаеш, неяк не хiлiць да нястрымнай весялосцi.

Заруба. Дык вы вось куды?.. Ф'ю-ю...

Кастусь. Што, страшна?

Заруба. Ды не... (Паважна.) Што ж... (Падае Кастусю руку.) Дав-вай пасмяёмся.

Рогат.

Чортаў Бацька. Што, брат Заруба, трошачкi... таго... перапалохаўся?

Арсень. А тут яшчэ той Яўхiм... Злез з печкi. Узрадаваўся.

Чортаў Бацька. Ён у нас такі. З'есць бульбы такую патэльню, што сучка мая не пераскочыць, а потым... сядзiць на печы, а б'е, як з горада.

Магутны рогат пакацiўся натоўпам.

Яўхiм. Ото ж болэйбус.

Гарэлiха. От дзе ж бо ўжо-ткi хiба такі!

Гоман. Цяпер убаку Арсень, Каралiна, Кастусь.

Кастусь. Збiрайцеся. I ты, Арсень?.. Не хапае там людзей.

Арсень. I я.

Чортаў Бацька(зусiм нечакана). I я.

Кастусь. Чаго?

Чортаў Бацька. Мне губляць няма чаго... Анi вабраза памалiцца, анi вяроўкi задушыцца.

Кастусь. З намi пойдзеш, то што ўжо што, а вяроўку дадуць.

Чортаў Бацька. I тое набытак... Дыхаць, праўда, нельга, але затое вiдаць далёка...

Кастусь абняў старога. I тут на грэблю вырываецца мужык.