Henryk Sienkiewicz - Krzyżacy, tom drugi

sulica — broń drzewcowa o cienkim grocie, używana do przebijania zbroi.

jucha — krew.

wedle (daw.) — obok.

hołdownik — lennik.

Saladyn — właśc. Dżalal ad-Din (1380–1412), lennik księcia Witolda, brał udział w bitwie pod Grunwaldem. Pod koniec życia na krótko został chanem Złotej Ordy.

tułub — futro, zwł. owcze.

ckliwy — tu: mogący spowodować nudności.

surowiec — niewyprawiona skóra.

miast — zamiast.

bałabajka a. bałałajka — instrument strunowy, mniejszy od gitary.

multanki — dudy mołdawskie, instrument dęty.

miesiąc (daw.) — księżyc.

rękodajny (daw.) — szlachcic pozostający na służbie na mocy dobrowolnej umowy.

kować — dziś popr.: kuć.

piędź — dawna miara długości, ok. 18–22 cm.

chmyzowaty — (o zwierzęciu) lichy.

chrobry (daw.) — odważny, śmiały.

śluzy a. ślozy (daw.) — łzy.

krwie — dziś popr.: krwi.

miesiąc (daw.) — księżyc.

szczypki — szczapki, małe kawałki drewna.

niepodobna (daw.) — niemożliwe.

Władysław II Jagiełło — (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Marcin (Marcisz) z Wrocimowic — (zm. 1442) – polski rycerz niemieckiego pochodzenia, starosta łowicki.

berdysz — szeroki topór na długim drzewcu.

w pobok — obok.

rohatyna (z ukr.) — włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją było wyciągnąć.

Ziemowit IV — (ok. 1352–1426) książę płocki, prowadzący samodzielną politykę zagraniczną, długo występował jako przeciwnik Jagiełły, dał się poznać jako dobry administrator.

Jan z Tarnowa — (1367–1433), wojewoda krakowski od 1409.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Pogoń — herb Litwy, przedstawiający rycerza na koniu z wzniesionym mieczem.

Tannenberg — (obecnie Stębark), wieś w pobliżu Grunwaldu.

łęg — podmokła łąka.

Zyndram z Maszkowic — (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

ścigły (daw.) — szybki.

Władysław II Jagiełło — (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

ustawicznie — ciągle.

dufność (daw.) — pycha, nadmierne zaufanie we własne siły.

Ulrich von Jungingen — 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie pod Grunwaldem.

komtur — zwierzchnik domu zakonnego bądź okręgu w zakonach rycerskich, do których zaliczali się krzyżacy.

szyderstwy — dziś popr.: szyderstwami.

ongi (daw.) — dawniej.

relikwiarz — ozdoby pojemnik na relikwie, to jest na szczątki świętych.

Władysław II Jagiełło — (ok. 1362–1434), syn wlk. księcia Olgierda, wielki książę litewski, król Polski od małżeństwa z Jadwigą (1386). Dwukrotnie ochrzczony (przez matkę Juliannę w obrządku wschodnim i przez biskupów polskich przed ślubem w obrządku łacińskim), osobiście dowodził w bitwie pod Grunwaldem.

Witold Kiejstutowicz, zwany Wielkim — (ok. 1350–1430), wielki książę litewski, brat stryjeczny Władysława Jagiełły. W latach 1382–1385 oraz 1390 przejściowo sprzymierzony z Krzyżakami przeciw Jagielle.

Zyndram z Maszkowic — (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

Tannenberg — (obecnie Stębark), wieś w pobliżu Grunwaldu.

Zyndram z Maszkowic — (zm. ok. 1414) polski rycerz niemieckiego pochodzenia.

Ziemowit V — (1389–1442), książę mazowiecki, dziedziczny lennik Polski.

Paszko (Paweł) z Biskupic, zwany Złodziej — rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.

Zawisza Czarny z Garbowa — (ok. 1370-1428) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier Zygmunta Luksemburskiego.

rakuski (daw.) — austriacki.

bojarzyn a. bojar — rycerz, szlachcic ruski, wołoski lub litewski.

zresztą — tu: poza tym.

Zbigniew z Oleśnicy — (1389–1455), biskup krakowski (1423-1455), w 1449 został pierwszym kardynałem polskiego pochodzenia. Jego karierę wydatnie przyspieszyło uratowanie życia Władysława Jagiełły podczas bitwy pod Grunwaldem.

sajdak — kołczan.

dworscy — ludzie z dworu a. zależni od dworu.

ścigły (daw.) — szybki.

biegun — tu: koń.

cisawy — o koniu; maści (barwy) czerwonobrunatnej.

gryf — mityczne zwierzę o ciele lwa, mające głowę i skrzydła orła, często pojawiające się jako element herbów.

jeno (daw.) — tylko.

Rakusy (daw.) — Austria.

Burgundia — region w centralnej Francji.

Flandria — region rozciągający się wzdłuż wybrzeży Morza Północnego na terenie Belgii, Francji i Holandii.

ongi (daw.) — dawniej.

związać się — tu: rozpocząć walkę.

atoli (daw.) — lecz, jednak.

myśliwe — dziś popr.: myśliwskie.

toporzysko (daw.) — drewniana rękojeść topora a. siekiery.

płonić się (daw.) — czerwienić się.

kuszcze (daw.) — krzaki, chaszcze, zarośla.

sulica — broń drzewcowa o cienkim grocie, używana do przebijania zbroi.

Gilgenburg — obecnie Dąbrówno.

Ulrich von Jungingen — 1360–1410, wielki mistrz zakonu krzyżackiego, zginął w bitwie pod Grunwaldem.

walny — poważny, zasadniczy, decydujący.

dufny (daw.) — cechujący się nadmierną pewnością siebie.

wywiady — tu: zwiady.

pośledni — gorszy.

św. Jerzy — męczennik z III–IV w., patron rycerzy.

Werner von Tettingen — wielki szpitalnik zakonu krzyżackiego, uciekając spod Grunwaldu, ocalił życie.

wżdy (daw.) — przecież, jednak.

azali (daw.) — czy.

przyczynić (daw.) — dodać.

nuże — a nuż, być może.

kropierz — długa kapa osłaniająca konia.

gnuśnieć (daw.) — lenić się, pozostawać w bezczynności.

ninie (daw.) — teraz.

ogorzały (daw.) — opalony.

hufiec czelny — w śrdw. strategii zgrupowanie uderzające jako pierwsze, aby wprowadzić zamęt w szeregi wroga.

hufiec walny — zasadnicze siły używane w bitwie.