Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц

— Гэна ж мы, ці ведаеце вы, з дзядзькаваным пляменнічкам юшку варылі, ці ведаеце вы ўжо.

Плямкнуў ротам і па-старэчаму пахітаў галавой.

— Юшка ружовая, добрая. Кабялю на хвост плюхні — неадменна ён ашалее. А перцу сослепу столькі насыпаў, што пляменнічак глынуў, і — да трох злічыць не паспелі — а ён ад Турэйкі ўжо ў Радзькаве быў. І там ужо… выў.

Усе смяяліся.

…Бацька выпіў чарку і падаў пляшку даязджачаму. Сказаў з гонарам, праз які праглядалася вінаватасць і сорам перад сынам за тое, што адбылося:

— Пі.

— Дзякуем, — сказаў Карп і крактануў, таксама даволі вінавата.

Урэшце першым кінуў слова пан Юры:

— Ты, брат, таго… не вельмі.

— Дый я, пане… не таго, — апусціў галаву Карп. — Не гэтага, значыць.

Ніхто нічога так і не зразумеў. Зразумелі толькі, што Карп нечым правініўся.

…І зноў мякка ступалі па ржышчы коні. А вакол ляжала блякла-жоўтая зямля.

Гадзіны ў чатыры папаўдні заўважылі на ўзгорку двух коннікаў, якія павольна ехалі насустрач.

— Хто такія? — спытаў Крэбс.

— Раўбіч, — адказаў Карп. — Раўбіч і яшчэ нехта… Глядзіце вы, чаго гэта той, другі, марудзіць. Во, назад скача.

Другі коннік на вараным кані сапраўды знік. А Раўбіч павольна ехаў да іх.

— Яго мне і трэба, — сказаў бацька.

Коннік наблізіўся. І Алесь зноў з цікаўнасцю ўбачыў чорныя як смоль валасы, пагардлівы рот і цёмныя, як правалы, вочы пад густымі вейкамі.

Раўбіч узняў руку з жалезным бранзалетам. Плашч расхінуўся, і ўсе ўбачылі за поясам пана два вялікія пісталеты, аздобленыя цьмяным срэбрам.

— Няўдалага вам палявання, — сказаў Раўбіч. — Ваўкі — у ляскі.

— Дзякуй, — адказаў пан Юры.

І зноў Алесь сустрэў позірк пана. Вочы без райка глядзелі ў вочы хлопцу, быццам выпрабоўваючы. І зноў Алесь не апусціў вачэй, хаця яму было амаль фізічна цяжка.

— Не сапсуўся твой сынок, — сказаў Раўбіч. — Што ж, дзеля добрага, дзеля вольнага жыцця жыве… Дзякуй табе, малады князь, за Міхаліну. Толькі пра цябе і размова, як ты ўсё добра зрабіў для гасцей. А чаму не прыязджаеш?

Алесь адчуў, што жалезны медальён на ягоных грудзях стаў гарачы.

— Яраш, — сказаў бацька, — ану ад'едзем на хвілінку.

— Давай, — сказаў Раўбіч.

Яны ад'ехалі сажняў на пяцьдзесят, да падножжа высокага кургана.

— Ну? — сказаў Раўбіч.

Бацька марудзіў.

— Ты прабач, не мая гэта справа, — сказаў ён нарэшце. — Але наваколле распусціла языкі, што цыганскія пугі… Усё пра… Раўбічава чарадзейства.

— Ты ж ведаеш, я выпісаў аж са сталіцы чалавека, каб аднавіць мазаікі ў маёй царкве, — у вачах Раўбіча нічога нельга было пазнаць. — Ён варыць смальту, выпрабоўвае саставы, падганяе іх па колеры пад тыя кавалкі, што не асыпаліся яшчэ… Вось і ўсё.

Бацька разглядаў плецены карбач.

— Вядома, я ж кажу, што табе няма чаго палохацца… Але зацікавіліся блакітныя… Паручнік… прабач, які там вышэйшы чын, не памятаю… Мусатаў прасіў дваранскага маршалка Загорскага, каб той не падымаў залішняга шуму, калі сутарэннямі пана Раўбіча зацікавіцца жандармерыя.

— І што зрабіў маршалак Загорскі? — з усмешкай спытаў Раўбіч.

— Маршалак Загорскі не абяцаў яму задаволіць просьбу, бо гэта абразіць пачуцці дваран.

— Хіба пачуцці нашых дваран яшчэ можа нешта абразіць?

— Так… Псам няма чаго рабіць у нашых дамах. Іхняе месца на псярні, ля начовак з аўсянкай. Але ты сцеражыся, бо на маршалка таксама могуць не звярнуць увагі і абысціся без яго.

— Хай абыходзяцца, — больш цёпла сказаў Раўбіч. — Мне няма чаго баяцца… Але за высакароднасць, ва ўсякім разе, дзякуй маршалку Загорскаму… Двараніну Загорскаму.

— Няма за што, — адказаў Загорскі. — Бо сказаў табе аб гэтым не маршалак, а грамадзянін.

Абодва маўчалі. Курган над іхнімі галовамі залаціўся ад нізкага сонца.

— І той жа грамадзянін Загорскі просіць цябе, грамадзянін Раўбіч, каб ты быў асцярожны, каб ты яшчэ раз падумаў.

— Не разумею, пра што ты гэта?

— Дваранскі закалат — страшная штука, — проста ў чорныя зрэнкі Раўбіча зірнулі сінія вочы пана Юрыя. — Трэба быць высакародным і памятаць, што імя нашаму вылюдку — Мікалай, што адна гверылья скончылася гулам гармат, што франдзёрства і распушчаны язык скончацца толькі драганадамі шалёных псоў і горам для няшчаснага краю.

Твар Раўбіча задрыжаў усімі мускуламі.

— Няшчаснага краю… Я не разумею, аб чым ты гаворыш… Але дыхаць, дыхаць цяжка ад ганьбы і сораму за людзей.

— Менавіта сораму, — сказаў пан Юры. — Спадзявацца на людзей, за якіх сорамна, якіх ненавідзяць за лупцоўку і рабунак уласныя мужыкі, "гаротны народ"…