Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга першая. Выйсце крыніц

Кавалькада з шасцісот чалавек рынула на Ліпічы. Грукаталі, падскокваючы на камянях, гарматы, вецер ірваў полымя паходняў. І ў п'яных людзей, якія скакалі за панам, усё ўзрастаў бязмэтны гнеў, наліваліся крывёю вочы.

Манастыр атачылі апоўначы. Манахі з муроў убачылі паходні, полымя падпаленых стагоў, якое рвалася ў неба, пачулі гігатанне коней. Яны чакалі гневу, але не такога.

Ігумен выйшаў на мур і ўбачыў проста перад брамай расхрыстанага пана з ашклянелымі вачыма.

— Дачка… — сказаў пан.

— Тут, — не схлусіў ігумен.

— Адвальвай браму, пёс.

— Не апаганьвайце абіцелі, — сказаў ігумен. — Манастыр не можа адмовіць рабам божым, якія ўмаляюць аб прытулку.

— А гарэць твой манастыр можа?

— А ў Салаўкі на затачэнне хочаш? — спытаў ігумен.

Ён адчуваў за сабою сілу дзяржавы, сілу муроў, чатырохсот манахаў і дзесяці гармат. Не адвучылася яшчэ брація з тых часоў, калі манастыр быў памежнай крэпасцю.

— Лізаблюд, — гнеўна сказаў пан. — Халуй пецярбургскі!

— Анафему накладуць, — сказаў келар. — Ты, быдла. Дзе?кала недабітае.

— А я вось дам вам анафему. Зводнікі! Па колькі капеек з ложка бераце?

— Не зневажай бога, прычакань Салавецкі, — сказаў ігумен.

— Гэта хто бог? Ты? Казёл ты!

У адказ з муроў рыгнула гармата.

— Д-добра, — сказаў пан. — Т-так. Добра вам будзе з нябёс на мяне ў Салаўках глядзець.

Спалоханы гэтым спакойным тонам, ігумен хацеў быў паклікаць утрапёнага Данілу, але той пайшоў ужо ў крывава-чорны змрок. А праз пяць хвілін адтуль зараўлі гарматы. Сорак штук.

Стралялі гадзіну, не па людзях, а па сцяне. Аконам хапаўся за галаву. Няхай бы білі ў браму, яе і аднавіць лёгка. Не, б'юць у мур.

…А пан з закамянелым тварам загадваў пушкарам сыпаць падвойны парахавы зарад:

— Нічога, не разарве! Сып! Бі… І вось што, распаліце ядры. Біце імі па дахах! Па дахах!

Манахі спачатку стралялі, а потым кінулі. Відаць было, як яны ўздымалі да неба рукі, стоячы на мурах. У барвяным зарыве твар пана стаў жахлівы…

Палалі шчапяныя дахі… І вось са страшным грукатам абурылася, упала ў хмарах чырвонага дыму кутняя вежа.

Абложнікі ўварваліся ў ахоплены полымем манастыр.

Манахі не абараняліся. Аконам ірваў на сабе валасы. Айца келара, які схаваўся на дражніку, за абразу торкалі носам у конскі гной.

Перад брамай, на голай зямлі, два мужыкі праяўлялі ініцыятыву, хвасталі айца ігумена, папярэдне зняўшы з яго кукаль.

Дачку і яе мужа вывалаклі за муры, скруцілі і кінулі ў розныя вазы.

Пану было мала. Гнеў душыў яго, той гнеў, якога ён не мог пазбыцца столькі часу.

Страшная кавалькада рушыла назад. Па дарозе ўзялі без бою, толькі выламаўшы браму, каталіцкі кляштар і за суткі выпілі ў ім усе віны і лікёры.

Святкавалі. І з гора таксама.

Манахі, узрадаваныя ганьбе канкурэнтаў, самі частавалі ваякаў. Чорт з імі, з лікёрамі! Будуць яшчэ. Але ж пан схізматув поперал. І таму сталы аж ламаліся.

Падступалі потым, п'яныя, і да манастыра манашак-візітак і гразіліся ўзяць, але пашкадавалі жанчын. Віску многа!

…Маладую, калі прыехалі дадому, пан загадаў замкнуць у далёкіх пакоях. Маладога — кінуць свойскаму мядзведзю.

Пан сеў і думаў гадзіны дзве. Потым загадаў прывесці маладога. Таго вызвалілі з мяккіх абдымкаў мядзведзя ўсяго аблізанага, ружовага.

Пан Даніла сустрэў яго, седзячы за сталом, на якім стаяў дзьмуты зялёны штоф.

— Выпі. Палегчае.

Той выпіў.

— Як жа гэта вы? І не спыталі.

— Яна сказала, што ўсё адно за вайсковага не аддасцё.

— Правільна, — грозна сказаў Загорскі. — Ад вайсковых, што жандараў слухаюць, усё злое на зямлі. Яны ў гарматкі гуляюць, яны на світанні прыходзяць па добрых людзей… Чаму зброю не склаў перад сватаўством?

— Гонар.

— А ці ведаеш, што іхнюю пароду калі-небудзь на парапетах цытадэляў расстрэльваць будуць? Як сабак! За ўсё гора!

Малады чалавек усхліпнуў.

— Ты чый?

— Полацкі.

— Пі яшчэ, — памякчэў Даніла. — Праваслаўны?

— Праваслаўны.

— Маёнтэк ёсць?

— Адна вёска.

— І тое нічога. Ставай на калені!

Той стаў. Пан адважыў яму тры гучныя поўхі.

— Не служы кур'яну [52] Кур'ян — курыца, якая крычыць пеўнем. . Не сватайся за спіною. Не шукай у царкоўных пацукоў паратунку… Устань… Сядзь… Пі… Галодны?

— Але.

— Кандраці, курыцу зяцьку. Каплуна! Каб помніў, што каплуну служыў.

Маўчалі. Пан Даніла піў гарэлку, твар яго быў страшны.

— Службу кінеш сёння ж… Пяройдзеш ва уніяцтва…

— Вы ж праваслаўны…