Уладзімір Караткевіч - Каласы пад сярпом тваiм. Кніга другая. Сякера пры дрэве

— Тым больш, — сказаў Шаўчэнка. — Чытай, хлопча. Я цябе прашу.

— Не, — у Алеся перасохла ў глотцы. — Я чытаў сёе-тое з вашага, і…

Паэт зразумеў. Заварушыліся вусы.

Гарачыя, сінія цяпер, глядзелі на Алеся вочы. І Алесь раптам адчуў, што яму будзе не сорамна чытаць гэтаму чалавеку нават слабыя радкі, што ён нават хоча чытаць, што падсвядома, яшчэ палову гадзіны назад, марыў аб гэтым.

Ён стаў у нязграбнай паставе, нiбы перад апаратам дагератыпiста.

— "Мова", — сказаў ён.

У курыльні стаяла цішыня. Алесь адчуў, як б'ецца сэрца.

Вочы глядзелі на яго.

Ён пачаў глуха: сэрца перашкаджала. Але плынь радкоў, як заўсёды, супакоіла яго, а тое, аб чым ён хацеў гаварыць, споўніла душу нязнанай пяшчотай, болем і любоўю.

А праз нейкую хвіліну голас ягоны ўзмацнеў, і ён пачаў адчуваць сэрцам кожнае слова. Чырвань кінулася ў шчокі.

Хлопцы маўчалi. А ён глядзеў i нiчога не бачыў. Потым, ускiнуўшы вейкi, ён заўважыў, што паэт стаiць перад iм i сурова глядзiць яму проста ў вочы.

Разумеючы, што ў яго вось-вось падагнуцца каленi, Алесь апусцiў веi, каб не глядзець. Дзве рукi сцiснулi Алесевы плечы. Ён адчуў, як лёг на ягоны лоб, над левым вокам, пацалунак, што пахнуў цыгарай, здаецца, нейкiмi сухiмi травамi i трохi вiном.

Пецярбург спаў. Пад дугою мосцiка драмалi гулкае цемрыва i чорная вада. Яны iшлi ўтрох i маўчалi. Гарэлi далёка-далёка адзiн ад аднаго лiхтары.

Падымаўся вецер: вiдаць, зноў на дождж.

Паэт крочыў мiж сябрамi маўклiвы i трохi змрочны:

— У вас на Дняпры сады?

— У нас сады, — адказаў Алесь.

— І ў нас сады.

— Я ведаю. Мой дзед расказваў…

— Адкуль ведаў?

— Некалькі год назад мне трапіў у рукі рукапіс нашага "Великого льоха". Ты, Кастусь, можа, не чытаў, там адна душа вымушана вечна лётаць.

— Якую маеш на ўвазе? — спытаў паэт.

— Душу дзяўчынкі. Што ўбачыла на Дняпры залатую галеру царыцы і ўсміхнулася ёй. І вось мучыцца, пакуль не раскапаюць вялікі склеп.

Шаўчэнка глядзеў на яго насцярожана.

— На гэтай галеры ехаў мой дзед.

— Чаму?

— Царыцу звязваюць з імем майго прадзеда. Калі першы раз ехала ў Магілёў… І потым у Крым.

— Досыць непрыемна.

— Я не апраўдваюся, — ускінуў галаву Алесь. — Прадзед адмовіўся кінуць Дняпро, хоць яна яго і клікала.

— Ты не звяртай на гэта ўвагі, хлопча, — нібы нават прысаромлена сказаў Шаўчэнка. — І на "льох" не звяртай. Я тады быў малады. Жорсткі.

— Вы і цяпер такі, — упарта сказаў Кастусь. — Іншаму вас не навучылі, бацька. І добра.

— Ты князь? — спытаў паэт у Алеся.

— Так.

— Ну вось. А я былы прыгонны. І што з таго, калі мы побач ідзём тут, і ты сябра Зыгмунта і пішаш такія вершы. Мяркую, нашы разлікі за залатую галеру скончаны. Га?

— Яны даўно скончаны. Мой дзед варагаваў з усім гэтым яшчэ да майго нараджэння. Мяркую, і да вашага. Ён, дарэчы, ведае вашы вершы.

— І што ён кажа? — усміхнуўся Шаўчэнка.

— Сказаў: "Я б гэтага хахла не ў салдаты, а міністрам асветы замест дурня Уварава".

Усе засмяяліся.

— Ну, мы б прасвяцілі, — усміхаўся паэт у сівыя вусы. — Ты, праўда, не пакутуй, хлопча, за тую галеру. Ідзеш той жа дарогай, што і людзі праўды, любіш няшчасны свой край, служыш яму, а астатняе — справа дзесятая.

Пачаўся дождж. Тарас ішоў, скоса паглядаючы на хлопцаў. Выйшлі да Нявы.

— Хлопцы, — сказаў раптам паэт. — Вы бачыце, што там?

— На тым беразе, пад аркай самага страшнага будынка ў імперыі, нібы вочы, ззялі два чырвоныя ліхтары. Глядзелі, адбіваючыся ў вадзе.