Анатоль Бутэвіч - Раскіданае гняздо крывіцкай славы

Чаму ж узнікла патрэба запрасіць літвіна, “дзікага” язычніка, як лічылі некаторыя еўрапейскія Ягайлавы незычліўцы, на вышэйшы польскі пасад?

Найперш, з-за палітычных матываў, звязаных з неабходнасцю ўмацавання польскай дзяржавы і надзейнай абароны яе ад крыжацкіх набегаў. Але існавала і іншая патрэба. У 1382 годзе памёр польскі кароль Людвік І Вялікі, альбо Людвік Венгерскі, які быў і каралём Венгерскага каралеўства Лайашам Вялікім.

У жніўні 1383 года з’езд польскай шляхты вырашыў аддаць карону адзінаццацігадовай дачцы караля Ядвізе. Гэта была цікавая і неардынарная асоба. З дзяцінства яна захаплялася музыкай, мастацтвам, навукай. Ведала пяць моў. Пакуль бацька быў на троне, жыла ў Венгрыі і толькі ў 10-гадовым узросце прыехала ў Польшчу. 16 кастрычніка 1384 года ў Вавельскім кафедральным касцёле Ядвіга была каранавана на караля Польшчы. Як сведчаць польскія гісторыкі, менавіта так і называлася гэтае дзяўчо – кароль польскі. Значна пазней за вялікую самаахвярную дзейнасць на карысць Польшчы і касцёла Ядвіга ў 1997 годзе была кананізавана, залічана да ліку святых.

Аднак, вядома, кіраваць дзяржавай у адзінаццаць гадоў цяжкавата. Таму з улікам палітычных абставін палякі скіравалі позіркі да асобы вялікага князя літоўскага Ягайлы, які з 1377 года стаяў на чале магутнага Княства. Польскія гісторыкі адзначаюць, што ягоны бацька вялікі князь Альгерд здолеў стварыць “найбольшую ў Еўропе” дзяржаву. Яна займала каля 900000 квадратных кіламетраў, у ёй жыло каля 2 мільёнаў чалавек – вялікая па тым часе лічба. З такой магутнасцю было выгадна паяднацца. Таму вёўся пошук розных шляхоў. У тым ліку і сямейных повязяў.

А каб не адхіляць ад улады маладую каралеву, вырашылі падшукаць ёй вартага жаніха. Ягайла быў на першым месцы. Але патрэбна было здабыць згоду маці Ядвігі – каралевы Эльжбеты. У Венгрыю “ў разведку” была выслана дэлегацыя ў складзе вядомых асоб з Кракава і Вільні. Эльжбета перадала права вырашэння пытання польскім панам. Аднак Ядвіга не згаджалася на такі шлюб, упарцілася. Як гэта яна, такая маладзенькая, добра выкшталцоная і, як лічылі, самая прыгожая ў свеце, пойдзе замуж за 34-гадовага “паганскага варвара”, які, кажуць, непісьменны зусім. Каралева ж пераўзыходзіла будучага мужа не толькі дасведчанасцю, прыгажосцю, але і сваім ростам – мела каля 180 сантыметраў. Недаверлівая Ядвіга нават падаслала да Ягайлы свайго чалавека, каб той спраўдзіў, ці такі ж самы гэты язычнік, як усе мужчыны. Добра прыняты Ягайлам, які раскусіў хітрыкі, віжовец той расказаў Ядзвізе пра Ягайлу толькі добрае.

А польская шляхта не драмала. Прадстаўнікі яе разам з венгерскімі дэлегатамі накіраваліся ў Крэва. Тут 14 жніўня 1385 года адбыліся перамовы. Быў падпісаны акт, які назвалі Крэўскай уніяй.

Крэўская унія, 14 жніўня 1385 года

“Мы, Ягайла, з Божае ласкі вялікі князь літоўскі, Русі гаспадар і дзедзіч спадчынны, падаём да ведама ўсіх, каго гэта датычыць, і тым, якія ліст гэты бачыць будуць, тое, пра што нам паведамілі ад найяснейшай пані з Божае ласкі каралевы венгрскай, польскай, далмацкай etc., шаноўныя і шляхетныя мужы: Стэфан, пробашч Ханадыенскі, Уладзіслаў, сын Какаса дэ Каза, кашталян з Патока, Уладка, падчашы Кракаўскі, Мікалай, кашталян Завіхойскі, і Крыстын, дзяржаўца Казімірскі. Найперш паведамілі, як дастойны князь Ягайла, вялікі князь літоўскі etc., выправіў урачыстае пасольства да паноў зямян польскіх, а пасля і да яе каралеўскай вялікасці. Тыя ж, хто быў высланы да найяснейшай каралевы, узялі з сабой лісты даверчыя ад пасла дастойнага, найвялікага і найзнакамітага, а менавіта ад яго высокасці Скіргайлы, брата пана вялікага князя Ягайлы, які з-за пэўных прычын не мог прыбыць асабіста да найяснейшай каралевы. Паслы ж ягоныя, князь Барыс і стараста віленскі Ганка, той жа пані каралеве венгерскай такім чынам справу выкладаючы казалі: Многія імператары, каралі і князі розныя дамагаліся, жадалі і радыя былі з тым жа вялікім князем літоўскім увайсці ў вечныя стасункі параднення, ды Бог усёмагутны захаваў гэта для асобы найяснейшай каралевы. Таму, найяснейшая княгіня, няхай высокасць ваша прыме да збаўчага саюзу таго ж пана вялікага князя Ягайлу як сына, а найяснейшую княгіню Ядвігу, дачку вашу найдарожшую, каралеву Польшчы, няхай пашлюбіць ён законна за сваю жонку. Мяркуем, што з таго вынікла б хвала Богу, збавенне душам, пашана людзям і памнажэнне каралеўству. Як толькі тое, што абяцана, дойдзе да прадбачанага здзяйснення, адразу ж пан вялікі князь Ягайла з усімі сваімі яшчэ не ахрышчанымі братамі, крэўнымі, са шляхтай, зямянамі, большымі і меншымі, што жывуць на ягоных землях, гатовы, хоча і жадае веру каталіцкую святога рымскага Касцёла прыняць. Як ні дамагаліся гэтага шмат якія імператары і розныя князі, ды не здолелі аж да гэтага часу згоды яго атрымаць, бо сапраўды гонар гэты Бог усёмагутны захаваў для самой яе каралеўскай высокасці. Для замацавання гэтай справы, для яе несумненнасці і моцы той жа вялікі князь Ягайла абяцае ўвесь свой скарб сабраць і выкарыстаць для вяртання страт абодвух гаспадарстваў, як Польшчы так і Літвы, і толькі тады гэта зробіць, калі гаспадыня Венгрыі дачку сваю Ядвігу, каралевай польскай названую, шлюбам сямейным злучыць. Акрамя таго, абяцае той жа вялікі князь Ягайла, што гатовы ўрэгуляваць грашовую дамову, заключаную паміж паняй каралевай венгерскай з аднаго боку і князем аўстрыйскім з другога, а менавіта выплаціць двойчы сто тысяч фларэнаў. Таксама той жа вялікі князь Ягайла абяцае і абавязуецца ўсе адабраныя землі і страты Каралеўства Польскага, чыімі б ні было рукамі зробленыя, вярнуць уласным коштам і стараннямі. Таксама той жа вялікі князь Ягайла абяцае ўсім хрысціянам, у першую чаргу людзям абодвага полу, забраным у краі польскім і звычаем ваенным захопленым, вярнуць першасную вольнасць так, каб кожны з іх, без увагі на пол, мог падацца, куды яму захочацца, згодна з уласным жаданнем. Нарэшце, названы тут князь Ягайла таксама абяцае землі свае літоўскія і рускія на вечныя часы з каронай Каралеўства Польскага з'яднаць.